Η Τουρκία σε ρόλο «υπερδύναμης»

Της Ελενας Μπέλλη

Με όλα τα «όπλα» στη διάθεσή της εξαπολύει η Αγκυρα την επίθεση φιλίας στον αραβικό κόσμο και την Κεντρική Ασία, στην περίφημη «στροφή προς ανατολάς» που έχει προβληματίσει έντονα τόσο τις Βρυξέλλες όσο και την Ουάσινγκτον. Το κέντρο βάρους της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας φαίνεται πράγματι να μετατοπίζεται ανατολικότερα, μένει να αποδειχθεί, ωστόσο, αν αυτή η μετατόπιση ισοδυναμεί με στρατηγική επιλογή που θα απομακρύνει την Αγκυρα από τον δυτικό προσανατολισμό ή ισοδυναμεί απλώς με την εκμετάλλευση της συγκυρίας για την εξυπηρέτηση του στόχου που υπηρετεί ποικίλα συμφέροντα: Την ανάδειξη της Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Μία ματιά στον χάρτη αρκεί για να καταδείξει τη διεισδυτικότητα της τουρκικής διπλωματίας:

Από το Καζακστάν στο βορρά μέχρι το Ιράν στο νότο η Τουρκία εμφανίζει ιδιαίτερη κινητικότητα. Ακόμη και το ιρακινό Κουρδιστάν -άλλοτε «εχθρός» λόγω των τάσεων ανεξαρτησίας- παρουσιάζει ενδιαφέρον, ενόψει, φυσικά, της αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ, το 2011.

Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικού Εμπορίου, Ζ. Τσαγλαγιάν, συνοδεία 200 Τούρκων επιχειρηματιών στο ιρακινό Κουρδιστάν αποδεικνύει την απόφαση της Αγκυρας να αλλάξει τακτική και να διεκδικήσει ρόλο στην περιοχή, όπου σημειωτέον οι τουρκικές εταιρείες Cukyrova και Dogan Holding κέρδισαν συμβόλαια εκμετάλλευσης πετρελαϊκού πεδίου με αποθέματα 40 δισ. βαρέλια.

Στη Συρία -με την οποία η Αγκυρα έφθασε στα πρόθυρα πολέμου προκειμένου η Δαμασκός να εκδιώξει τον Οτσαλάν από το συριακό έδαφος- η κρατική τουρκική τράπεζα Ziraat Bank προωθεί δημιουργία κοινής τράπεζας. Όπως ανακοίνωσε ο Σύριος υπουργός Οικονομικών, στο νέο τραπεζικό σχήμα η Ziraat Bank θα ελέγχει το πλειοψηφικό μερίδιο (60%). Οσο για τις σχέσεις με το όμορο Ιράν, είναι προφανές ότι βαίνουν βελτιούμενες:  Οι τουρκικές εξαγωγές στο Ιράν έχουν αυξηθεί κατά 500% από την εκλογή του Ερντογάν στην ηγεσία της Αγκυρας, το 2002. Η σχέση Αγκυρας - Τεχεράνης ορίζεται κυρίως από την εισαγωγή 10 δισ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου από το Ιράν για την κάλυψη του ενός τρίτου των αναγκών της Τουρκίας.

Η «ενεργειακή σχέση» και η απειλή κατάλυσής της με την επιβολή διεθνών κυρώσεων έδωσαν ώθηση στη διπλωματική εκστρατεία της Αγκυρας υπέρ της Τεχεράνης, αλλά και στη νέα τροπή στο διμερές εμπόριο: Το 2008 το Ιράν ήταν ο 5ος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας (μετά τις Ε.Ε., Ρωσία, Κίνα και ΗΠΑ). «Λαμβάνοντας υπόψη τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και άλλους κινδύνους στην Ευρώπη, η τουρκική κυβέρνηση αναζητεί κάποια «προστασία», δηλώνει ο αναλυτής Μ. Μπεσίμογλου για να εξηγήσει τη στροφή προς ανατολάς.

Η άποψη αυτή εξηγεί βεβαίως τις εμπορικές συναλλαγές, ωστόσο η Αγκυρα δεν φείδεται προσπαθειών για να διεκδικήσει τον ρόλο της περιφερειακής δύναμης. Στην Αρμενία, όπου η έριδα σχετικά με τη γενοκτονία των Αρμενίων από τους Οθωμανούς οδήγησε τις σχέσεις στο ναδίρ, η κυβέρνηση Ερντογάν προώθησε διάλογο για την εκτόνωση της κρίσης, έστω και αν θέτει ως προϋπόθεση τη διευθέτηση της «εκκρεμότητας» του Ναγκόρνο Καραμπάχ, της περιοχής που ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν αλλά έχει αυτοανακηρυχθεί ανεξάρτητη, καθώς κατοικείται από Αρμένιους.

«Οι αδελφοί» στην Ασία

Με το Καζακστάν η συνεργασία είναι άψογη, σε βαθμό που ο υπουργός Εξωτερικών, Α. Νταβούτογλου, με τον Καζάκο ομόλογό του, Κ. Σαουνταμπάγιεφ, προώθησαν κοινή πρωτοβουλία για την ειρήνευση στην Κιργιζία, αλλά και ψήφισμα στον ΟΑΣΕ (όπου προεδρεύει το Καζακστάν), καλώντας την Κιργιζία να δεχθεί διεθνή αστυνομική δύναμη για «τη δημιουργία ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης». Επιπλέον, η Τουρκία έστειλε 38 τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας για τους χιλιάδες πρόσφυγες της Κιργιζίας που έχουν καταφύγει στο Ουζμπεκιστάν.

Στο Τουρκμενιστάν, «το αδελφικό έθνος», 600 Τούρκοι επιχειρηματίες έχουν επενδύσει 7 δισ. δολ., ενώ η πρόσφατη κατάργηση βίζας για τους κατοίκους του Τατζικιστάν δείχνει την ολοένα και στενότερη σχέση μεταξύ της Τουρκίας και του φτωχότερου κράτους στην περιοχή.

Η διεισδυτικότητα της Αγκυρας ευνοείται όχι μόνον από την οικονομική κρίση στην Ευρώπη αλλά και από την σημαντική ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας. Το τουρκικό ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 11,7% το πρώτο τρίμηνο φέτος, γεγονός που δίνει σημαντική ώθηση στον στόχο της Τουρκίας να αναδειχθεί σε περιφερειακή υπερδύναμη.

Πρόκειται, λοιπόν, για νεο-Οθωμανισμό; Οχι, ακριβώς. Η ανάδειξη της Τουρκίας σε παράγοντα σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή εξυπηρετεί ταυτόχρονα τους στόχους όχι μόνον της Αγκυρας αλλά και τωνΒρυξελλών και της Ουάσινγκτον.

•500% αυξήθηκαν οι τουρκικές εξαγωγές στο Ιράν από την εκλογή του Ρ. Ερντογάν, το 2002.

•20% των τουρκικών εξαγωγών προωθήθηκαν το 2009 στη Μέση Ανατολή, από 12,5% που ήταν το 2004.

13,8% αυξήθηκαν οι τουρκικές εξαγωγές στο Αζερμπαϊτζάν το πρώτο τετράμηνο του 2010 σε σχέση με το ίδιο διάστημα πέρυσι.

•7 δισ. δολάρια είναι οι τουρκικές επενδύσεις στο Τουρκμενιστάν.

«Γέφυρα» η Τουρκία

Ο νεο-οθωμανισμός και τα συμφέροντα της Ευρώπης

«Τη στιγμή που η παγκόσμια οικονομική κρίση οδήγησε σε πτώση τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές κατά 30%, οι τουρκικές εξαγωγές στη Μέση Ανατολή αυξήθηκαν κατά 30%», δήλωνε περιχαρής, προχθές, ο πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου στο Ντιγιάρμπακιρ. Την ίδια ώρα, ο Γιόσκα Φίσερ, σε άρθρο του στην εφημερίδα Ζαμάν, έκανε λόγο για «αποξένωση της Τουρκίας από τη Δύση» και για τη νεο-οθωμανική εξωτερική πολιτική της Αγκυρας.

Για να εστιάσει, ωστόσο, στο απλό γεγονός ότι «η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας είναι κάθε άλλο παρά σε σύγκρουση με τα συμφέροντα της Δύσης». Κοινώς, η εξωτερική πολιτική της Αγκυρας και η προσπάθειά της να αναδειχθεί σε ηγέτιδα δύναμη στην περιοχή συνάδει απολύτως με την προσπάθεια της Δύσης να χρησιμοποιήσει την Τουρκία ως όχημα προς την ανατολή. Ως γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ως πρότυπο ανάπτυξης τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική.

«Η Τουρκία βρίσκεται σε μία ιδιαίτερα ευαίσθητη γεωπολιτική θέση, ειδικά σε ό,τι αφορά την ασφάλεια της Ευρώπης», γράφει ο Φίσερ, επισημαίνοντας ότι «η ανατολική Μεσόγειος, το Αιγαίο, τα δυτικά Βαλκάνια, η περιοχή της Κασπίας, ο νότιος Καύκασος, η Κεντρική Ασία και η Μέση Ανατολή είναι περιοχές όπου η Δύση θα καταφέρει ελάχιστα πράγματα χωρίς τη βοήθεια της Τουρκίας».

Προς τι, λοιπόν, η τόση ανησυχία σε Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον; Μήπως γιατί, τελικά, το δημιούργημα απειλεί να ξεπεράσει σε εμβέλεια και αυτόν τον «δημιουργό» του;.