Τιμωρία και επιτήρηση

Της ΠΕΠΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Στις 2 Μαρτίου του σωτηρίου έτους 1757, ο Νταμιέν, ένας μισότρελος φτωχοδιάβολος, που είχε αποπειραθεί να σκοτώσει τον Λουδοβίκο τον 15ο, τον αποκαλούμενο και Λουδοβίκο τον Πολυαγαπημένο, οδηγήθηκε στον τόπο του μαρτυρίου του, στην κεντρική πόρτα της Εκκλησίας των Παρισίων και στη συνέχεια στο ικρίωμα που είχε στηθεί στην πλατεία της Γρέβης. Εκεί, αφού είχε προηγουμένως ομολογήσει δημόσια το έγκλημά του, υπέστη τα πάνδεινα, στη συνέχεια διαμελίστηκε από τέσσερα άλογα, τα μέλη του κάηκαν και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στους τέσσερις ανέμους.

Η τρομερή αυτή ποινή, την οποία παρακολούθησαν μεγάλα πλήθη, είχε ένα διπλό στόχο: Την τιμωρία του κατηγορουμένου, αλλά πιο πολύ ίσως τον παραδειγματισμό των θεατών, που όφειλαν να διδαχθούν ότι όποιος σκεφτόταν να αγγίξει έστω και μια τρίχα από το ιερό βασιλικό κεφάλι, επρόκειτο να υποστεί μαρτύρια, μπροστά στα οποία τα βάσανα της κολάσεως, με τα οποία η Εκκλησία νουθετούσε τους πιστούς, έμοιαζαν παιχνιδάκια.

Το μάθημα είναι αλήθεια πως ήταν οπωσδήποτε εντυπωσιακό, ο μαθητής ωστόσο, δηλαδή ο παρισινός λαός, δεν το συγκράτησε όσο και όπως θα έπρεπε. Λίγες δεκαετίες αργότερα, ο δήμιος, που είχε μόλις κόψει το κεφάλι του επόμενου βασιλιά, του Λουδοβίκου 16ου, το έδειχνε στα ενθουσιώδη πλήθη των επαναστατών.

Και στη μια και στην άλλη περίπτωση η τιμωρία είναι ταυτοχρόνως ένα θέαμα, όπως ήταν και οι σταυρώσεις του Χριστού και του Σπάρτακου, τα μαρτύρια των χριστιανών στη Ρώμη, ο θάνατος στην πυρά της Ιωάννας της Λωραίννης είτε οι απαγχονισμοί στην Αγγλία ή, πολύ πιο κοντά στης εποχή μας και μέχρι σήμερα, οι εκτελέσεις σε πολλά μέρη του κόσμου.

Ο Μισέλ Φουκό, στο βιβλίο του «Τιμωρία και επιτήρηση», το οποίο ξεκινά ακριβώς από τον μαρτυρικό θάνατο του Νταμιέν, μας έδειξε ότι η τιμωρία είναι η ίδια μια αόρατη επιτήρηση. Αυτός που την παρακολούθησε, ακόμη και αν άντλησε από το θέαμά της μια διεστραμμένη ικανοποίηση, καταλήγει να φυλακιστεί στο δέος που προκαλούν τα μαρτύρια σε ένα δεσμωτήριο του οποίου οι τοίχοι δεν ήταν χτισμένοι με πέτρες, αλλά με τον τρόμο. Το αν οι στατιστικές αποκαλύπτουν ότι η αόρατη αυτή επιτήρηση του τρόμου δεν αρκεί για να νουθετήσει, είναι κάτι που δεν έχει μέχρι σήμερα μεταπείσει τους υποστηρικτές της.

Στο ίδιο έργο, από το οποίο δανείστηκα την περίπτωση του Νταμιέν, ο Μισέλ Φουκό μάς λέει ότι αυτό το οποίο κρίνεται και καταδικάζεται σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι τα στοιχεία που συγκροτούν το τιμωρούμενο έγκλημα, αλλά οι αόρατοι ίσκιοι πίσω από τα στοιχεία αυτά.

Η παρατήρηση αυτή με κάνει να αναρωτιέμαι ποια είναι η ουσία της ποινής που συνεπάγεται η επιτήρηση την οποία οι Ευρωπαίοι εταίροι έχουν επιβάλει στην Ελλάδα. Ποιοι είναι οι ίσκιοι που αναδεύουν πίσω από τις πράξεις και τις παραλείψεις της, ποιος ο βασιλιάς που απείλησε και ποιο το μάθημα που πρέπει να διδαχτούν με το θέαμα αυτό της ποινής οι λαοί της Ευρώπης.

Αν τραβήξουμε λίγο περισσότερο την αναλογία, η Ελλάδα σύρθηκε γυμνή, χωρίς καν την πουκαμίσα του Νταμιέν, για να ομολογήσει τα κρίματά της μπροστά στο ικρίωμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Ο διαμελισμός άρχισε ήδη από τα ψιλά: τον δέκατο τέταρτο και τον δέκατο τρίτο μισθό, τις συντάξεις και τους αόρατους ίσκιους «των ενδεχόμενων άλλων μέτρων» που αναδεύουν στο ζοφερό μέλλον.

Να είναι όμως μόνον έτσι; Ο κύριος πρωθυπουργός, που μας πληροφόρησε ότι «η Ελλάδα βρίσκεται υπό επιτήρηση», μας αποκάλυψε επίσης ότι έχουμε απολέσει ένα μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας. Τι να σημαίνει άραγε η αινιγματική αυτή φράση; Μήπως ότι αυτά που χρωστάμε δεν είναι απλώς χρήματα; Ή μήπως ότι κατ' αναλογίαν προς τα μέλη που ξερίζωσαν από τον δύσμοιρο παρά τρίχα βασιλοκτόνο, πρέπει να περιμένουμε και κάποιες άλλες διορθωτικές παρεμβάσεις -σύγχρονο όνομα της ποινής του διαμελισμού- στη ζωή και στην ακεραιότητα της τιμωρημένης χώρας;

ΠΗΓΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ