Η εκρηκτική αύξηση του δημόσιου δανεισμού απειλεί τις οικονομίες τουςΤου ROBERT J. SAMUELSON
Η ιδέα ότι η κυβέρνηση μιας μεγάλης, αναπτυγμένης χώρας θα δηλώσει αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους της, αποτελούσε μέχρι πρόσφατα το απόλυτο απίστευτο! Η Αργεντινή και η Ρωσία βρέθηκαν στο παρελθόν στη δεινή αυτή θέση, όμως χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία ή η Βρετανία δεν θα μπορούσαν ποτέ να το κάνουν. Τα νέα είναι ότι υπάρχει μία πιθανότητα, αν και εξαιρετικά μικρή.
Οι κυβερνήσεις των πλουσίων κρατών αυξάνουν σε τέτοιο βαθμό τον δανεισμό τους, ώστε είναι πλέον πιθανόν να καταρρεύσει κάποτε το οικοδόμημα πάνω στο οποίο στηρίζεται η άντληση πόρων. Αλλωστε, το οικοδόμημα αυτό προϋποθέτει ότι οι δανειοδότες τους θα συνεχίσουν να χορηγούν κεφάλαια και ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να εξυπηρετούν τον δανεισμό τους. Τι θα γίνει εάν αυτά σταματήσουν να ισχύουν;
Η φυγή από το δολάριο
Το θέμα είναι τόσο πρωτόγνωρο, ώστε να μην υπάρχουν ικανές αναφορές από το παρελθόν. Το θέμα της ψυχολογίας είναι σημαντικότατο. Ας αντλήσουμε πληροφόρηση από την περίπτωση του δολαρίου. Υπάρχει ανησυχία ότι τόσο οι ξένοι επενδυτές, όσο και οι Αμερικανοί, θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους στο αμερικανικό νόμισμα και θα προβούν σε μαζικές ρευστοποιήσεις του, αγοράζοντας γιεν, ευρώ, συμβόλαια χρυσού ή πετρελαίου. Εάν οι ρευστοποιήσεις δολαρίων είναι ανεξέλεγκτες, θα οδηγήσουν επίσης σε μαζικές ρευστοποιήσεις αμερικανικών μετοχών και ομολόγων.
Προβλέψεις για το ξέσπασμα μιας τέτοιας κρίσης αναφέρονται εδώ και δεκαετίες. Προς το παρόν δεν έχουν επαληθευθεί. Η υποχώρηση της συναλλαγματικής αξίας του δεν ήταν «άτακτη», καθώς το δολάριο στηρίζεται από παράγοντες όπως η πολιτική σταθερότητα των ΗΠΑ, οι ανοικτές αγορές τους, ο πλούτος και οι χαμηλές πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία τους... Παρά τα τεράστια ελλείμματα, τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου κυμαίνονται γύρω στο 3,5%. Σε περιόδους κρίσης, οι επενδυτές επιζητούν τοποθετήσεις - καταφύγια και τα αμερικανικά, όπως και τα ιαπωνικά ομόλογα, φαίνεται ότι συγκαταλέγονται σε αυτές. Οι κυβερνήσεις των κρατών αυτών, και άλλων, που βρίσκονται στην ίδια κατηγορία, θα μπορούν να δανείζονται όσο θέλουν… Μέχρις ότου ασφαλώς ξεσπάσει μία κρίση εμπιστοσύνης. Ουδείς γνωρίζει πότε, πώς ή αν θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Ο δημόσιος δανεισμός αποτελεί πρόβλημα για όλες τις πλούσιες κοινωνίες. Στις ΗΠΑ, το δημόσιο χρέος αναμένεται να εκτιναχθεί από το 41% του ΑΕΠ το 2008 στο 82% το 2019.
Ενδεχόμενο πτώχευσης
Η προσπάθεια ελέγχου του δανεισμού και του δημοσίου χρέους όμως, συνεπάγεται τη λήψη μη δημοφιλών μέτρων, που μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση της οικονομίας και κατόπιν και τα ελλείμματα. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι για να ελεγχθεί η κατάσταση, ο ΦΠΑ θα πρέπει να αυξηθεί από το 5% στο 12%, αλλά και να μειωθούν δραστικά οι δημόσιες δαπάνες. Για να αποφύγουν τα χειρότερα, ίσως κάποιες κυβερνήσεις επιλέξουν τη μερική ή και την ολική πτώχευση! Η εμπειρία δείχνει ότι χώρες που αναγκάσθηκαν να ακολουθήσουν τέτοιους δρόμους, αντιμετώπισαν βαθιές οικονομικές κρίσεις, υπερπληθωρισμό κ.ο.κ. Οι πιθανότητες είναι ότι οι αναπτυγμένες χώρες θα αποφύγουν αυτό το ενδεχόμενο, αλλά η τρέχουσα κατάσταση είναι εξόχως ιδιάζουσα. Το ερώτημα εάν πρέπει να υλοποιηθούν περισσότερα προγράμματα τόνωσης της οικονομίας τώρα, πρέπει να απαντηθεί. Αφού όμως υπενθυμίσουμε ότι ο δανεισμός του παρελθόντος μειώνει ολοένα και περισσότερο την ευελιξία των εθνικών κυβερνήσεων στα μέτωπα της οικονομίας σήμερα.
Υπερχρεωμένη η Ιαπωνία
Ας αναφερθούμε στην Ιαπωνία. Το δημοσιονομικό της έλλειμμα φέτος ανέρχεται στο 10% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος της χώρας αγγίζει πλέον το 200%, είναι δηλαδή σχεδόν διπλάσιο από το μέγεθος της οικονομίας της. Στο αβάσταχτο αυτό χρέος αντικατοπτρίζονται οι πολυετείς, υποτονικοί ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας, το κόστος των αλλεπάλληλων σχεδίων τόνωσής της, η αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού της και οι επιπτώσεις της παγκόσμιας ύφεσης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της JP Morgan Chase, το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας ενδέχεται να αγγίξει μέχρι το 2019 το 300% του ΑΕΠ της!
Εάν υπέθετε κάποιος προ 20ετίας ότι το χρέος της Ιαπωνίας θα έφτανε σε αυτά τα επίπεδα, ασφαλώς θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το Τόκιο θα έπρεπε να πληρώσει πανάκριβα τον δανεισμό του, έτσι ώστε να μην πτωχεύσει η χώρα, ή ότι η κυβέρνησή θα άρχιζε να τυπώνει πληθωριστικό χρήμα. Και όμως, έχει συμβεί το αντίθετο. Οι Ιάπωνες επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, των ασφαλιστικών κολοσσών και των νοικοκυριών, κάλυψαν αυτό τον δανεισμό σε ποσοστό 94%, και τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων του ιαπωνικού δημοσίου κυμαίνονται πλέον στο 1,4% από 7,1% το 1990. Το γεγονός εξηγείται από παράγοντες όπως τα ικανά μεγέθη των ιδιωτικών καταθέσεων, ο ήπιος αντιπληθωρισμός κ.ά. Παρόμοια είναι και η αμερικανική περίπτωση
Οι κυβερνήσεις των πλουσίων κρατών αυξάνουν σε τέτοιο βαθμό τον δανεισμό τους, ώστε είναι πλέον πιθανόν να καταρρεύσει κάποτε το οικοδόμημα πάνω στο οποίο στηρίζεται η άντληση πόρων. Αλλωστε, το οικοδόμημα αυτό προϋποθέτει ότι οι δανειοδότες τους θα συνεχίσουν να χορηγούν κεφάλαια και ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να εξυπηρετούν τον δανεισμό τους. Τι θα γίνει εάν αυτά σταματήσουν να ισχύουν;
Η φυγή από το δολάριο
Το θέμα είναι τόσο πρωτόγνωρο, ώστε να μην υπάρχουν ικανές αναφορές από το παρελθόν. Το θέμα της ψυχολογίας είναι σημαντικότατο. Ας αντλήσουμε πληροφόρηση από την περίπτωση του δολαρίου. Υπάρχει ανησυχία ότι τόσο οι ξένοι επενδυτές, όσο και οι Αμερικανοί, θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους στο αμερικανικό νόμισμα και θα προβούν σε μαζικές ρευστοποιήσεις του, αγοράζοντας γιεν, ευρώ, συμβόλαια χρυσού ή πετρελαίου. Εάν οι ρευστοποιήσεις δολαρίων είναι ανεξέλεγκτες, θα οδηγήσουν επίσης σε μαζικές ρευστοποιήσεις αμερικανικών μετοχών και ομολόγων.
Προβλέψεις για το ξέσπασμα μιας τέτοιας κρίσης αναφέρονται εδώ και δεκαετίες. Προς το παρόν δεν έχουν επαληθευθεί. Η υποχώρηση της συναλλαγματικής αξίας του δεν ήταν «άτακτη», καθώς το δολάριο στηρίζεται από παράγοντες όπως η πολιτική σταθερότητα των ΗΠΑ, οι ανοικτές αγορές τους, ο πλούτος και οι χαμηλές πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία τους... Παρά τα τεράστια ελλείμματα, τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου κυμαίνονται γύρω στο 3,5%. Σε περιόδους κρίσης, οι επενδυτές επιζητούν τοποθετήσεις - καταφύγια και τα αμερικανικά, όπως και τα ιαπωνικά ομόλογα, φαίνεται ότι συγκαταλέγονται σε αυτές. Οι κυβερνήσεις των κρατών αυτών, και άλλων, που βρίσκονται στην ίδια κατηγορία, θα μπορούν να δανείζονται όσο θέλουν… Μέχρις ότου ασφαλώς ξεσπάσει μία κρίση εμπιστοσύνης. Ουδείς γνωρίζει πότε, πώς ή αν θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Ο δημόσιος δανεισμός αποτελεί πρόβλημα για όλες τις πλούσιες κοινωνίες. Στις ΗΠΑ, το δημόσιο χρέος αναμένεται να εκτιναχθεί από το 41% του ΑΕΠ το 2008 στο 82% το 2019.
Ενδεχόμενο πτώχευσης
Η προσπάθεια ελέγχου του δανεισμού και του δημοσίου χρέους όμως, συνεπάγεται τη λήψη μη δημοφιλών μέτρων, που μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση της οικονομίας και κατόπιν και τα ελλείμματα. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι για να ελεγχθεί η κατάσταση, ο ΦΠΑ θα πρέπει να αυξηθεί από το 5% στο 12%, αλλά και να μειωθούν δραστικά οι δημόσιες δαπάνες. Για να αποφύγουν τα χειρότερα, ίσως κάποιες κυβερνήσεις επιλέξουν τη μερική ή και την ολική πτώχευση! Η εμπειρία δείχνει ότι χώρες που αναγκάσθηκαν να ακολουθήσουν τέτοιους δρόμους, αντιμετώπισαν βαθιές οικονομικές κρίσεις, υπερπληθωρισμό κ.ο.κ. Οι πιθανότητες είναι ότι οι αναπτυγμένες χώρες θα αποφύγουν αυτό το ενδεχόμενο, αλλά η τρέχουσα κατάσταση είναι εξόχως ιδιάζουσα. Το ερώτημα εάν πρέπει να υλοποιηθούν περισσότερα προγράμματα τόνωσης της οικονομίας τώρα, πρέπει να απαντηθεί. Αφού όμως υπενθυμίσουμε ότι ο δανεισμός του παρελθόντος μειώνει ολοένα και περισσότερο την ευελιξία των εθνικών κυβερνήσεων στα μέτωπα της οικονομίας σήμερα.
Υπερχρεωμένη η Ιαπωνία
Ας αναφερθούμε στην Ιαπωνία. Το δημοσιονομικό της έλλειμμα φέτος ανέρχεται στο 10% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος της χώρας αγγίζει πλέον το 200%, είναι δηλαδή σχεδόν διπλάσιο από το μέγεθος της οικονομίας της. Στο αβάσταχτο αυτό χρέος αντικατοπτρίζονται οι πολυετείς, υποτονικοί ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας, το κόστος των αλλεπάλληλων σχεδίων τόνωσής της, η αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού της και οι επιπτώσεις της παγκόσμιας ύφεσης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της JP Morgan Chase, το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας ενδέχεται να αγγίξει μέχρι το 2019 το 300% του ΑΕΠ της!
Εάν υπέθετε κάποιος προ 20ετίας ότι το χρέος της Ιαπωνίας θα έφτανε σε αυτά τα επίπεδα, ασφαλώς θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το Τόκιο θα έπρεπε να πληρώσει πανάκριβα τον δανεισμό του, έτσι ώστε να μην πτωχεύσει η χώρα, ή ότι η κυβέρνησή θα άρχιζε να τυπώνει πληθωριστικό χρήμα. Και όμως, έχει συμβεί το αντίθετο. Οι Ιάπωνες επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, των ασφαλιστικών κολοσσών και των νοικοκυριών, κάλυψαν αυτό τον δανεισμό σε ποσοστό 94%, και τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων του ιαπωνικού δημοσίου κυμαίνονται πλέον στο 1,4% από 7,1% το 1990. Το γεγονός εξηγείται από παράγοντες όπως τα ικανά μεγέθη των ιδιωτικών καταθέσεων, ο ήπιος αντιπληθωρισμός κ.ά. Παρόμοια είναι και η αμερικανική περίπτωση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου