ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Ομοτιμου καθηγητη Διεθνών Σχέσεων και Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Howard
Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ κατέληξε σ' ένα καθεστώς υπό το οποίο ο κόσμος ένιωθε σχετικά άνετα να ζει, ένα καθεστώς εύθραυστης διπολικότητας που συχνά αποκαλούνταν «ισορροπία τρόμου».
Ωστόσο, ακόμη και σ' εκείνη τη σκοτεινή περίοδο τρεις έννοιες επιβίωσαν της ιδεολογικής μυωπίας: το κράτος-έθνος, η ιερότητα της εθνικής κυριαρχίας και η έννοια των συμμαχιών.
Στην περίοδο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργήθηκαν συμμαχίες προκειμένου να ενισχυθούν οι δυνατότητες των μικρών κρατών να υπερασπίζονται τα εθνικά τους συμφέροντα, δανειζόμενα προσωρινώς τη δύναμη άλλων, αλλά χωρίς να υποθηκεύουν τη δική τους εθνική κυριαρχία. Υπήρξαν περιπτώσεις όπου κράτη-έθνη επέλεξαν την ομπρέλα της συλλογικής ασφάλειας για να ξεκαθαρίσουν λογαριασμούς τους με ιστορικούς τους εχθρούς ή να κρύψουν το σκοτεινό τους παρελθόν. Η Τουρκία και η Αλβανία είναι δύο χώρες που μπορούμε να πούμε ότι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Οποιοι κι αν ήταν οι λόγοι ένταξης, η μακροβιότητα των συμμαχιών εξαρτιόταν από την ύπαρξη εχθρών και φόβου.
Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου κυριαρχούσαν δύο πολυεθνικές συμμαχίες, το ΝΑΤΟ και το Συμφώνο της Βαρσοβίας. Καθεμιά είχε την άλλη ως λόγο ύπαρξης, ενώ και οι δύο ισχυρίζονταν ότι εξασφάλιζαν ισότητα στη λήψη αποφάσεων, διαφυλάσσοντας έτσι την κρίσιμη έννοια της συλλογικής ασφάλειας και της εθνικής κυριαρχίας. Οι αποφάσεις του ΝΑΤΟ υποτίθεται ότι λαμβάνονταν μέσω συναίνεσης, ενώ τα μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας επικροτούσαν ομοφώνως τις αποφάσεις που λαμβάνονταν a priori στη Μόσχα.
Ανεξαρτήτως του τρόπου λειτουργίας αυτών των δύο συμμαχιών σε καιρό ειρήνης, η ύπαρξή τους προσδιόριζε μια εποχή κι έκανε τα θεωρητικά μοντέλα να φαίνονται σύνθετα κι εξελιγμένα.
Εν συνεχεία χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των διεθνών υποθέσεων πολλές άλλες έννοιες που σήμαιναν στην ουσία το ίδιο πράγμα. Μερικές από αυτές ήταν η συλλογική ασφάλεια, η διπολικότητα και η ισορροπία δυνάμεων με την ευρεία έννοια.Ομως όλα αυτά τα πομπώδη μοντέλα ανάλυσης αντικαταστάθηκαν από ένα «σύστημα λέσχης» το οποίο ανέδειξε τις παγκόσμιες συντεχνίες στη θέση που παραδοσιακά ανήκε στα κράτη-έθνη. Τα κράτη και οι κυβερνήσεις ενεργούν τώρα ως συντεχνιακές οργανώσεις. Υπό τον μανδύα ενός «νέου συστήματος» το διεθνές δίκαιο παραγνωρίζεται, οι καταστατικοί χάρτες των συμμαχιών παραβιάζονται, οι συνθήκες και οι διεθνείς κανόνες επαναπροσδιορίζονται, με ψευδολογίες που ταιριάζουν σε μεθυσμένους ναύτες, προκειμένου να διευκολύνουν ενέργειες αμφίβολης νομιμότητας.
Είναι προφανές ότι οι κερδοσκόποι έχουν χάσει την υπομονή τους με τις τυπικότητες του διεθνούς δικαίου και συνεχίζουν να πιέζουν τις κυβερνήσεις να τους στρώσουν τον δρόμο προς τη συσσώρευση πλούτου. Σ' αυτόν τον τολμηρό νέο κόσμο, οι συντεχνιακές κλίκες προχωρούν σ' αυτό που ένας κάποιος ανόητος, ονόματι Καρλ Μαρξ, θέλησε αλλά δεν πέτυχε: την ισοπέδωση της εθνικής ταυτότητας.
Σε συναντήσεις που πραγματοποιούνται ετησίως σε απομακρυσμένες περιοχές, μια αυτο-διαιωνιζόμενη κλίκα χαράζει «πολιτικές» για τον υπόλοιπο κόσμο. Νταβός, Μπίντελμπεργκ και Βέιλ (Κολοράντο) παρέχουν ασφαλή φόρα όπου επίδοξοι διανοητές και κυνηγοί του υψηλού κύρους μπορούν να συγχρωτιστούν μακριά από ενοχλητικούς διαδηλωτές.
Οι κανόνες διαμορφώνονται ad hoc από ένα κλειστό κλαμπ μεγάλων παικτών σε αναζήτηση παρανομίας. Σ' αυτά τα κονκλάβια δεν χρειάζονται πληβείοι. Κατά παρόμοιο τρόπο δημιουργήθηκε η Ομάδα των Εφτά (G7), μια εντελώς «άτυπη οντότητα», χωρίς κανόνες, καταστατικό χάρτη ή δομή. Με άλλα λόγια, ένα «κλαμπ». Αργότερα, και μάλλον απρόθυμα, έγινε G8 με την προσθήκη της Ρωσίας, ο ρόλος της οποίας υποβαθμίστηκε κατά τη μεταμόρφωση της ομάδας σε G20. Η εμβέλεια της G20 επεκτάθηκε πέραν της Ευρώπης αλλά πάντα χωρίς κανόνες, εκτός από το ότι οι νεοφώτιστοι έπρεπε να συνδέσουν το βαγόνι της οικονομίας τους με τους διεθνείς επενδυτές και να συμπεριφέρονται αναλόγως.
Σ' αυτό το περιβάλλον, η στρατιωτική ισχύς, το διεθνές δίκαιο και οι συμμαχίες πρέπει ν' αλλάξουν τους ρόλους τους. Η στρατιωτική δύναμη αποδομεί τα κράτη και δημιουργεί ευκαιρίες για «ανάπτυξη», ενώ το διεθνές δίκαιο και οι συμμαχίες μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.Στην καλύτερη περίπτωση, οι συμμαχίες αναγκάζονταν να αναλάβουν έναν παθητικό ρόλο έναντι αποφάσεων που λαμβάνονταν εκτός του καταστατικού τους χάρτη και οι διεθνείς οργανισμοί δωροδοκούνταν, εξαναγκάζονταν ή εκβιάζονταν για να δώσουν την ευλογία τους στην παρανομία.
Από τους Βαλκανικούς πολέμους της δεκαετίας του '90 και μετά, οι συναινετικές αποφάσεις στο ΝΑΤΟ έδωσαν τη θέση τους σε «συμμαχίες προθύμων».
Το δυσλειτουργικό Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανακηρύχθηκε de facto σε «διεθνή κοινότητα» της οποίας η βούληση μπορούσε να επιβληθεί με έναν από τους δύο τρόπους: με τη μετατροπή του ΝΑΤΟ σε υπηρεσία ενοικίασης ισχύος ή με πλήρη παράκαμψη της Συμμαχίας από τις ad hoc «συμμαχίες των προθύμων». Με την εδραίωση αυτού του σοφίσματος, το ΝΑΤΟ είναι πλέον διαθέσιμο ν' αναλαμβάνει αποστολές «εκτός περιοχής» και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ παρέχει νομιμότητα στην παρανομία.
Το σύστημα των κρατών-εθνών εξαφανίζεται και ο κόσμος οπισθοδρομεί προς την εποχή της μετα-ναπολεονικής Ευρώπης. Οπως τότε έτσι και τώρα, πέντε αυτοκράτορες αποφασίζουν για την τύχη των εθνών και ενίοτε, όταν παρουσιάζεται η ευκαιρία, αλληλομαχαιρώνονται.
Δυστυχώς η αναζήτησή μας για ένα «χρησιμοποιήσιμο μοντέλο» για την κατανόηση του κόσμου οδηγεί σε ένα προφανές συμπέρασμα: ο κόσμος είναι εκ βουλήσεως και κατασκευής χαοτικός, οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος έχουν σβηστεί, ο πόλεμος έχει ιδιωτικοποιηθεί και η εποχή της δουλείας της υψηλής τεχνολογίας επιβάλλεται με αδίστακτους ρυθμούς και μέσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου