Η «αποβολή» της Βιολογίας

Γράφει ο Σταµάτης Ν. Αλαχιώτης

Καθηγητής Γενετικής, πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Ολο και περισσότερο γίνεται αποδεκτό ότι αν ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας της λογικής, ο 20ός ο αιώνας της φαντασίας, ο 21ος είναι ο αιώνας της Βιολογίας, της Βιοϊατρικής, της Βιοτεχνολογίας· και µαζί µε τη µικροηλεκτρονική αποτελούν τους πυλώνες της επιστηµονοτεχνολογικής προόδου, του σύγχρονου πολιτισµού µας. Από την εποχή που η διδασκαλία της βιολογίας εστιαζόταν εν πολλοίς σε θέµατα, όπως λ.χ. η µάθηση του φασίολου, έχουν περάσει µερικά «έτη φωτός»· µε τη ζωή µας να έχει επηρεαστεί ολοκληρωτικά από την πρόοδο αυτή.

Χωρίς όµως τη σηµαντική βιολογική γνώση και σκέψη, που πρέπει να καλλιεργείται στην κρίσιµη ηλικία του σχολείου, χωρίς οι µαθητές να έχουν ευαισθητοποιηθεί για τις στοιχειώδεις δυνατότητες των τεκταινοµένων στον χώρο της Βιολογίας, δεν θα µπορούν να κατανοήσουν πλήρως τον κόσµο τους, δεν θα είναι σε θέση να αντιλαµβάνονται τη σηµασία των εφαρµογών της νέας γνώσης, δεν θα µπορούν να σχετίζουν το βιολογικό υπόβαθρο της ζωής µε το ανθρωπιστικό, δεν θα έχουν δηλαδή µια ολιστική αντίληψη της ζωής. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ούτε η πολυπολιτισµικότητα που είναι κανόνας στο ελληνικό σχολείο και την κοινωνία της εποχής µας µπορεί να κατανοηθεί µε δυσάρεστες προεκτάσεις προς ρατσιστικές λ.χ. θεωρήσεις, ούτε η σηµαντικότητα της προστασίας του κακοδιαχειριζόµενου περιβάλλοντος µπορεί να γίνει αντιληπτή.

Σε αυτή λοιπόν τη νέα εποχή η κάθε υποβάθµιση του µαθήµατος της Βιολογίας στο σχολείο γυρνά πίσω το ρολόι. Γι’ αυτό χρειάζεται µια νέα µατιά στο µερίδιο των µαθηµάτων, των φυσικών επιστηµών στο σχολικό πρόγραµµα, χωρίς την υποβάθµιση κανενός, αλλά µέσα από µια χρυσή τοµή µε την οποία µπορεί να βρεθεί η καλύτερη αξιοποίησή τους. Αλλωστε όταν στην Ευρωπαϊκή Ενωση παρατηρείται πρόβληµα στην προσέλκυση φοιτητών από τις φυσικές επιστήµες και γίνεται προσπάθεια αναβάθµισής τους, πώς µπορούµε εµείς να σκεφτόµαστε υποβάθµιση του συνδετικού κρίκου τους που είναι η Βιολογία στην οποία τα βιοχηµικά και βιοφυσικά φαινόµενα είναι θεµελιώδη; Είναι αυτονόητο ότι κάτι πρέπει να γίνει για να µην πρωτοτυπήσουµε πάλι αρνητικά ως χώρα.

Δεν είναι ο χώρος αυτός ο κατάλληλος για την ανάπτυξη συγκεκριµένων προτάσεων, αλλά ένας αριθµός λ.χ. 5 υποχρεωτικών µαθηµάτων είναι από τη φύση του αυθαίρετος. Χωρίς παιδαγωγικο-εκπαιδευτικό προβληµατισµό και λύση το όλο σύστηµα υποφέρει. Η παιδαγωγική διάσταση π.χ. που αφορά τη σηµαντικότητα του µαθήµατος της Βιολογίας στο σχολείο έγκειται στη συµβολή της ως σοβαρής παραµέτρου σύνδεσης, όχι µόνο φυσικών και χηµικών φαινοµένων µε τη ζωή, αλλά και κοινωνικών, ανθρωπιστικών κ.ά. σε µια ολιστική προσφορά και κατάκτηση της γνώσης. Η εκπαιδευτική διάσταση αφορά όχι µόνο τις µεθόδους διδασκαλίας και την επιλογή των περιεχοµένων που δεν είναι επίσης του παρόντος, αλλά τον ελάχιστο απαιτούµενο χρόνο διδασκαλίας για να µη µιλάµε για µια αποσπασµατική και κατακερµατισµένη βιολογική γνώση που σύγχυση θα προκαλεί περισσότερο παρά µάθηση.

Ηχηρό παράδειγµα ένας πτυχιούχος βιολόγος από τις ΗΠΑ, ο οποίος ήρθε να εξεταστεί στη Γενετική στο πλαίσιο αναγνώρισης ισοτιµίας και αντιστοιχίας του πτυχίου του µε το πτυχίο Βιολογίας των ελληνικών πανεπιστηµίων. Οταν όµως τον ρωτήσαµε το πιο απλό, αν ήξερε δηλαδή τους νόµους Μέντελ, του πατέρα της Γενετικής, µας αποστόµωσε λέγοντας ότι δεν τους γνωρίζει, διότι δεν είχε επιλέξει το µάθηµα της Γενετικής στο Πανεπιστήµιο που είχε φοιτήσει! Ανάλογα θα συµβούν και µε τους µαθητές µας αν το σύστηµα επιλογής ορισµένων µαθηµάτων οδηγεί στην προσφορά και κατάκτηση κατακερµατισµένης γνώσης, η οποία τελικά δεν συνιστά γνώση. 

Το ερώτηµα λοιπόν είναι τι θέλουµε και είναι απλό. Οι έχοντες την ευθύνη µπορούν να βρουν λύσεις προτού «ανακαλύψουµε» πάλι εκ των υστέρων ότι έγινε λάθος.

Οπως γίνεται τόσα χρόνια π.χ. µε το κεφάλαιο της Εξέλιξης, το οποίο, εκτός ενός µικρού εισαγωγικού µέρους του που προστέθηκε πέρυσι, δεν βρίσκεται ολόκληρο στη διδακτέα και εξεταστέα ύλη των πανελλαδικών εξετάσεων, παρά και τις προσωπικές µας προσπάθειες όταν ήµασταν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Οπως συµβαίνει και µε τη βιοηθική προσέγγιση των γενετικά τροποποιηµένων οργανισµών, που προσφέρεται ακροθιγώς, χωρίς να συµβάλλει στη διαµόρφωση των αναγκαίων αξιών και στάσεων των µαθητών ως καταναλωτών-πολιτών για τα µεταλλαγµένα νεοφανή τρόφιµα. Η κατανόηση της ζωής όµως πρέπει να αντανακλά την προσπάθεια απόκτησης της απαραίτητης βιολογικής γνώσης για να καλλιεργηθούν αποτελεσµατικότερα και οι ανθρωπιστικές στάσεις και αξίες και συνακόλουθα η ατοµική, συλλογική και κοινωνική υπευθυνότητα, απαραίτητη, περισσότερο από ποτέ στην αντιµετώπιση της χαοτικής πορείας που βρίσκεται ο κόσµος µας και ιδιαίτερα η χώρα µας.