Πρόσβαση στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση και κοινωνικές ανισότητες

Γράφει η Ρένα Μπρισίµη - Μαράκη

(Φιλόλογος, συντονίστρια Νεοελληνικών Σπουδών στο Γαλλικό και Διεθνές Τµήµα του Lycιe Franco-Ηellinique Εugene Delacroix, συγγραφέας εκπαιδευτικών βιβλίων και υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήµιο της Γενεύης.)

Κάθε χρόνο, µε αφορµή τις Πανελλαδικές Εξετάσεις πολλά γράφονται είτε για τα διαφορετικά συστήµατα πρόσβασης στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είτε για την ανισότητα των ευκαιριών που παρέχονται στους µαθητές κατά τη διαδροµή τους στη Δευτεροβάθµια _ ακόµη και στην Πρωτοβάθµια _ Εκπαίδευση προκειµένου να διαβούν το κατώφλι ενός ΑΕΙ ή ΤΕΙ.

Ωστόσο, οι κοινωνικές αυτές ανισότητες δεν αποτελούν αποκλειστικά ελληνικό φαινόµενο. Το παράδειγµα της Γαλλίας κατά την τελευταία 25ετία, σύµφωνα µε επίσηµα στοιχεία που παρέχουν οι υπηρεσίες της χώρας, είναι ενδεικτικό.

Ηδη στο τέλος της Γ Γυµνασίου του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήµατος µία µερίδα µόνο µαθητών συνεχίζει στο Γενικό Λύκειο (ενώ οι υπόλοιποι προσανατολίζονται στα Επαγγελµατικά Λύκεια). Από την πρώτη κατηγορία, οι µαθητές που έχουν βαθµολογία κοντά στη βάση και συνεχίζουν είναι σε ποσοστό 66% γόνοι ανώτερων στελεχών του ιδιωτικού ή του δηµόσιου τοµέα και µόνο σε ποσοστό 18% παιδιά εργατικών οικογενειών, σύµφωνα µε τα τελευταία δηµοσιοποιηµένα στοιχεία του 2008 (Πηγή: Λεξικό της Εκπαίδευσης - puf 2008, υπό τη διεύθυνση της Αgnes van Ζanten).

Βεβαίως, το ποσοστό των µαθητών που περνούν µε επιτυχία τις εξετάσεις του γαλλικού απολυτηρίου (του γνωστού, καταξιωµένου και µε διεθνές κύρος Βaccalaurιat) Γενικών ή Επαγγελµατικών Λυκείων ανήλθε εντυπωσιακά από το 26% του µαθητικού πληθυσµού το 1980 στο 79% το 2000 και παραµένει στα ίδια επίπεδα έως σήµερα, γεγονός σηµαντικό που δηλώνει την άνοδο του επιπέδου σπουδών της νεώτερης γενιάς στη µεγάλη της πλειονότητα.

Οι κοινωνικές διακρίσεις είναι εντούτοις και εδώ παρούσες. Ετσι, ανάµεσα στους µαθητές που εισήλθαν στην πρώτη τάξη του 4τάξιου γαλλικού Γυµνασίου το 1995 και έφτασαν στο Βaccalaurιat, διακρίνουµε ότι πέρασε µε επιτυχία τις εξετάσεις το 79,5% των παιδιών στελεχών και µόλις το 32,4% των παιδιών εργατικών οικογενειών (αντίστοιχα, για τα Επαγγελµατικά Λύκεια τα ποσοστά είναι 0,6% των παιδιών στελεχών και 5% εκείνων που είναι παιδιά εργατών). Μάλιστα το µεγαλύτερο µέρος των µαθητών της πρώτης κατηγορίας αποφοιτά από τη θετική - επιστηµονική κατεύθυνση του γαλλικού Λυκείου που έχει, ιστορικά, το µεγαλύτερο κύρος και παραδοσιακά υψηλότερα ποσοστά εισαγωγής στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση.

Οι διακρίσεις συνεχίζονται και κατά την εισαγωγή και αποφοίτηση από αυτή την εκπαιδευτική βαθµίδα. Με ένα Βaccalaurιat θετικής - επιστηµονικής κατεύθυνσης στην κατοχή τους, στις υψηλού κύρους Σχολές της Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης (τις λεγόµενες Grandes Εcoles που απαιτούν και ένα ή δύο προπαρασκευαστικά έτη προκειµένου οι υποψήφιοι να επιτύχουν στις εισαγωγικές εξετάσεις, µε περιορισµένο ετησίως αριθµό εισακτέων και αυστηρότατη επιλογή) επιτυγχάνουν λίγο πάνω από το 50% των παιδιών στελεχών που είναι αγόρια και 30,5% (µόνο) κορίτσια, ενώ αντίστοιχα 21% των παιδιών που είναι γιοι εργατών, ενώ εδώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα κορίτσια αγγίζει µόλις το 9%.

Συνολικά, στον πληθυσµό που ανέρχεται ηλικιακά µεταξύ 20 και 24 ετών, τα παιδιά των στελεχών αλλά και των πνευµατικών ανθρώπων φτάνουν το 15% της ηλικιακής αυτής ζώνης (επίσης σύµφωνα µε στοιχεία του 2008). Εντούτοις, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 30% µεταξύ των φοιτητών πανεπιστηµιακών σχολών, µε σηµαντικές εσωτερικές διαφοροποιήσεις: µόλις 14% για τις σχολές επαγγελµατικού προσανατολισµού σύντοµης διάρκειας, σε σύγκριση µε 44% για τις Ιατρικές Σχολές και 52% για τις Grandes Εcoles υψηλού κύρους που προαναφέραµε. Αν µάλιστα από τις τελευταίες ξεχωρίσουµε εκείνες µε τις υψηλότερες διακρίσεις και την αυστηρότερη επιλογή κατά την εισαγωγή, όπως οι Πολυτεχνικές Σχολές και ορισµένες ανώτατες Εcoles Νormales, εκεί το ποσοστό των γόνων στελεχών αλλά και διανοουµένων υπερβαίνει το 81%!..

Ο κοινωνικο-οικονοµικός περίγυρος αλλά και οι προσφερόµενες δυνατότητες και ευκαιρίες χάρη στο πολιτισµικό κεφάλαιο του οποίου είναι συχνότατα φορείς αυτοί οι νέοι, κάνουν τους αριθµούς αποκαλυπτικούς όσο και αµείλικτους. Σε αυτό το στοιχείο µπορούν να προστεθούν οι παράγοντες της γεωγραφικής προέλευσης (ακόµη και από συνοικία σε συνοικία ή από εκπαιδευτήριο σε εκπαιδευτήριο της ίδιας πόλης, και µάλιστα σε µία χώρα που είναι εξαιρετικά υπερήφανη για το υψηλό επίπεδο που διατηρεί στη δηµόσια εκπαίδευση την οποία προσφέρει και στην οποία φοιτά η συντριπτική πλειονότητα του µαθητικού πληθυσµού όλων των βαθµίδων, καθώς µόνο µία µικρή µερίδα ανεξάρτητων επαγγελµατιών υψηλής στάθµης επιλέγει ιδιωτικά σχολεία).

Οι παραπάνω αναφορές στο παράδειγµα της Γαλλίας έχουν ενδιαφέρον προκειµένου να αναζητηθούν κάποιες αντιστοιχίες, αναλογίες αλλά και διαφορές για ένα φαινόµενο πολύπλευρο και πολύπτυχο που µόνο την αντανάκλασή του έχει στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση. Οι ρίζες του (στην Ελλάδα, τη Γαλλία ή οπουδήποτε αλλού) βρίσκονται στα πρώτα κιόλας σκαλοπάτια της εκπαιδευτικής κλίµακας  εκεί προφανώς και η αντιµετώπιση ή έστω ο περιορισµός του.