Η δημιουργία ενός «ευρωμπάχαλου»

Του PAUL KRUGMAN / The New York Times

Tον τελευταίο καιρό, το θέμα της Ελλάδας και άλλων κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας απασχολεί -δικαίως- τα ΜΜΕ. Η αποκλειστική ενασχόληση με το ευρωπαϊκό χρέος και τα ελλείμματα δίνουν, όμως, την εσφαλμένη εντύπωση ότι το πρόβλημα εστιάζεται στην κρατική σπατάλη, προσφέροντας επιχειρήματα στους δικούς μας «οικονομικούς ιέρακες», που ζητούν τη μείωση των δαπανών ακόμη και σε περίοδο μαζικής ανεργίας, αξιοποιώντας την Ελλάδα ως παράδειγμα προς αποφυγήν.

Η έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας δεν είναι, όμως, η σημαντικότερη πηγή προβλημάτων για την Ευρώπη, αλλά ούτε και για την Ελλάδα, της οποίας οι κυβερνήσεις υπήρξαν παραδοσιακά ανεύθυνες και έκρυψαν την ανευθυνότητά τους με «ευφάνταστες» λογιστικές μεθόδους.

Η αλήθεια πίσω από το «ευρωμπάχαλο» δεν εντοπίζεται στη σπάταλη διάθεση των πολιτικών, αλλά στην αλαζονεία των ελίτ και ειδικότερα των πολιτικών ελίτ που ώθησαν την Ευρώπη να υιοθετήσει κοινό νόμισμα, πριν ακόμη η ήπειρος αποδείξει την ικανότητά της για τέτοιο πείραμα.

Σκεφθείτε την ισπανική περίπτωση. Η χώρα έμοιαζε να αποτελεί υπόδειγμα δημοσιονομικής πειθαρχίας την παραμονή της κρίσης. Το χρέος της ήταν μικρό (43% του ΑΕΠ το 2007, με τη Γερμανία να εμφανίζει 66%), το πλεόνασμα του προϋπολογισμού της ήταν ικανοποιητικό και οι τραπεζικοί της κανόνες άριστοι. Οπως, όμως, και η Φλόριντα, η Ισπανία γνώρισε έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας, η οποία χρηματοδοτήθηκε κατά πλειοψηφία από ξένα κεφάλαια. Το αποτέλεσμα ήταν η ενίσχυση της ανάπτυξης, σε συνδυασμό με σημαντικό πληθωρισμό, που οδήγησε τις τιμές των αγαθών στην Ισπανία σε αύξηση της τάξης του 35% μεταξύ 2000 και 2008, που κατέστησε μη ανταγωνιστικά τα ισπανικά προϊόντα.

Η διάρρηξη της φούσκας, όμως, προκάλεσε άνοδο της ανεργίας και μεγάλα ελλείμματα στον προϋπολογισμό. Οσο και να προσπαθεί τώρα η ισπανική κυβέρνηση, τα πράγματα δεν βελτιώνονται, καθώς στο επίκεντρο του ισπανικού προβλήματος βρίσκεται η αναντιστοιχία κόστους εργασίας και τιμών, σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες της Ευρώπης. Αν η Ισπανία είχε διατηρήσει το εθνικό της νόμισμα, την πεσέτα, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει άμεσα το φαινόμενο, μέσω υποτίμησης της πεσέτας έναντι των άλλων ευρωπαϊκών νομισμάτων. Η απουσία εθνικού νομίσματος, όμως, σημαίνει ότι η Ισπανία μπορεί να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της μόνο μέσω αργής και επώδυνης πληθωριστικής διαδικασίας.

Αν η Ισπανία ήταν πολιτεία των ΗΠΑ, αντί για χώρα-μέλος της Ευρωζώνης, τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο δύσκολα. Πρώτον, το κόστος εργασίας και οι τιμές αγαθών δεν θα ξέφευγαν από κάθε έλεγχο. Η Φλόριντα, που μεταξύ άλλων μπορεί να προσελκύει χωρίς εμπόδια εργαζομένους από άλλες πολιτείες και δικαιούται να διατηρεί χαμηλό το κόστος εργασίας, ουδέποτε βίωσε κάτι ανάλογο με τον ισπανικό πληθωρισμό. Την ίδια στιγμή, κάθε αμερικανική πολιτεία σε κρίση θα εξασφάλιζε αμέσως ομοσπονδιακή βοήθεια. Η κατάρρευση της κατασκευαστικής φούσκας στη Φλόριντα δεν σήμανε έτσι τη διακοπή κρατικής ενίσχυσης της πολιτείας από την Ουάσιγκτον με τη μορφή συντάξεων και χρηματοδότησης του υγειονομικού συστήματος.

Η Ισπανία, όμως, δεν είναι πολιτεία των ΗΠΑ και για τον λόγο αυτό αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Ανάλογα -και χειρότερα- προβλήματα αντιμετωπίζει και η Ελλάδα γιατί οι Ελληνες, αντίθετα από τους Ισπανούς, υπήρξαν όντως δημοσιονομικά ανεύθυνοι. Η ελληνική οικονομία, όμως, είναι μικρής κλίμακας, της οποίας τα προβλήματα είναι ανησυχητικά όσο επηρεάζουν μεγαλύτερες οικονομίες, όπως της Ισπανίας. Η ακαμψία του ευρώ -και όχι οι κρατικές δαπάνες- βρίσκεται έτσι στο επίκεντρο της παρούσας κρίσης. Ολα αυτά δεν πρέπει να προκαλέσουν έκπληξη. Πολύ πριν από την υιοθέτηση του ευρώ, οικονομολόγοι προειδοποιούσαν λέγοντας ότι η Ευρώπη είναι ανέτοιμη να στηρίξει κοινό νόμισμα.

Τι θα γίνει τώρα; Μια διάλυση της Ευρωζώνης πρέπει να θεωρείται σχεδόν απίθανη, για πρακτικούς κυρίως λόγους. Ο μόνος δρόμος είναι λοιπόν προς τα εμπρός, με στόχο να καταστεί το ευρώ αξιόπιστο και τα ευρωπαϊκά κράτη να αρχίσουν να λειτουργούν περισσότερο σαν αμερικανικές πολιτείες.

Κάτι τέτοιο δεν θα γίνει, όμως, σύντομα. Αυτό που θα δούμε τα ερχόμενα χρόνια είναι μια επώδυνη και μακρόσυρτη διαδικασία, με πακέτα διάσωσης που θα συνοδεύονται από εκκλήσεις για σκληρά μέτρα λιτότητας, με φόντο μεγάλη ανεργία και επικίνδυνο αρνητικό πληθωρισμό.

Η εικόνα είναι δυσοίωνη. Είναι, όμως, σημαντικό να κατανοήσουμε τη φύση των προβλημάτων της Ευρώπης. Ναι, ορισμένες κυβερνήσεις φέρθηκαν ανεύθυνα, αλλά το βασικό πρόβλημα υπήρξε η «ύβρις», η αλαζονική εντύπωση ότι η Ευρώπη μπορούσε να δημιουργήσει λειτουργικό και αξιόπιστο κοινό νόμισμα, παρά τις πάμπολλες ενδείξεις που συνηγορούσαν στο ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος ήταν ανέτοιμη για κάτι τέτοιο.