Οικοσκευή ως ιδεολογία

Του ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Και στο ένδοξο ευρωπαϊκό και αμερικανικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα και στα έργα του αστικού λεγόμενου θεάτρου η περιγραφή, εκτός από τους φυσικούς χώρους, του ανθρώπινου κτιστού περιβάλλοντος αλλά και της ενδυματολογικής μόδας είναι συχνά εξαντλητικά. Κι αυτό είναι αναγκαία συνθήκη και προϋπόθεση για να αντιληφθεί κανείς, αναγνώστης ή θεατής, πως πίσω από τις συγκρούσεις ιδεών και ηθών, πίσω από την ιστορική συγκυρία υπάρχει ένας πολυδαίδαλος χάρτης με πολιτισμικά τεκμήρια, τα οποία συχνότατα και ασφαλώς εξηγούν, ερμηνεύουν και θεμελιώνουν τα πορίσματα για τα ελατήρια των ανθρώπινων συμπεριφορών.

Υπάρχουν περιγραφές συγκοινωνιακών συνθηκών στα μυθιστορήματα του Ουγκό, του Δουμά, του Φλομπέρ, του Σταντάλ, του Ντίκενς, του Τολστόι, του Ντοστογιέφσκι που θα ήταν σήμερα (και είναι) ανεξάντλητες πηγές για τους συγκοινωνιολόγους αλλά και τους μικροκοινωνιολόγους που μελετούν ανάλογα σήμερα προβλήματα. Κατάσταση δρόμων, υλικά οδόστρωσης, πανδοχεία, σταθμοί ανεφοδιασμού, αστυνόμευση οδοιπορίας, κέντρα ταξιδιού (επιδημικές αρρώστιες, τοπικές τροφές, υδάτινοι πόροι, συνοριακοί φρουροί, θρησκευτικές τελετές και απαγορεύσεις) δεν αποτελούν μόνο αφηγηματικά μοτίβα ή ανάπτυξη των απαραίτητων εμποδίων που κάνουν γοητευτική και αγωνιώδη την υπόθεση, αλλά ολόκληρο σύστημα αξιών, οικονομικών μεγεθών και όρων κοινωνικής οργάνωσης ή αποδιοργάνωσης του κοινωνικού ιστού που φωτίζουν τα δραματικά και ιδεολογικά δρώμενα και ζητούμενα.

Οταν ο Ντίκενς π.χ. περιγράφει με ακρίβεια τις ύποπτες γειτονιές του Λονδίνου, όπου καιροφυλακτούν κλέφτες, ζητιάνοι, σαράφηδες, απατεώνες αλλά και κλεπταποδόχοι και συνήγοροι ληστών, βιαστών και πληρωμένων δολοφόνων δεν ηθογραφεί στον «Ζοφερό οίκο» αλλά υπομνηματίζει όλο το «Κεφάλαιο» του Μαρξ που, ως γνωστόν, στο Λονδίνο και στην Αγγλία βρήκε επιχειρήματα για την πολιτική του οικονομική θεωρία και στο Λονδίνο τάφηκε.

Αλλά τον ίδιο υπομνηματισμό κάνει ο Ντίκενς καταγράφοντας κερδοσκόπους, λαντιέρηδες, πληρωμένους δικαστές, μεγαλοαστούς σε πτώχευση, προικοθήρες και αγοραπωλησίες τιμαλφών και θυγατέρων.

Περιγράφοντας μεγαλοαστικά σαλόνια με παραστατικότητα μικροβιολόγου, ο Μπαλζάκ ή ο Μοπασάν δεν αποδεικνύουν τις γνώσεις τους πάνω στη μόδα και τα στυλ της επίπλωσης ή της διακόσμησης εσωτερικών χώρων του 18ου ή του 19ου αιώνα. Πίσω από το υλικό, τα υφάσματα, τις ταπετσαρίες, τους πίνακες ζωγραφικής, τα τζάκια, το εκκρεμές ρολόι, τα χαλιά, τα σερβίτσια φαγητού, τσαγιού, τις συνταγές ποτών, φαγητών και επιδορπίων υπάρχουν ιδεολογία, αξιακά συστήματα, κοινωνικό ασανσέρ, ταξική μόδα και ηθικοί κανόνες συμπεριφοράς.

Αλλά και οι εξαντλητικές περιγραφές γραφειοκρατικών διαδικασιών στους προθαλάμους των δημοσίων υπηρεσιών, στις δικαστικές αίθουσες, στις θρησκευτικές τελετές, κυρίως στην τακτική και τη στρατηγική της ανάπτυξης μιας μάχης, η λεπτομερής καταγραφή του εξοπλισμού των στρατών, του τρόπου ανεφοδιασμού, τα εξαρτήματα των στρατιωτικών στολών, αλλά και των πολεμικών πλοίων, συχνά η ακριβής γνώση του βεληνεκούς των όλμων και των κανονιών και η φονική διασπορά των θραυσμάτων μιας νάρκης ή μιας βόμβας και η χημική σύνθεση που διαπερνά τις αντιασφυξιογόνες μάσκες.

Είναι δυνατόν ο αναγνώστης να παγιδευτεί στην παραξενιά ενός ήρωα που παραπονείται στον ράφτη του για την εφαρμογή του γιλέκου του αλλά προσπερνά τις ειδικές γνώσεις του συγγραφέα πάνω στα πατρόν και στην κοπή και τη ραφή δεκάδων ανδρικών και γυναικείων κοστουμιών. Αν διαβάσετε με υπομονή τις σκηνικές οδηγίες στα έργα του Ιψεν, του Τσέχοφ, του Ξενόπουλου, το είδος του σαλονιού, τα χρώματα των κουρτινών, τη θέση των παραθύρων, του τζακιού, τις εσωτερικής σκάλας που οδηγεί στη σοφίτα, θα αντιληφθείτε πως δεν είναι μόνο η περιγραφή ενός χώρου για να κινηθούν τα δραματικά πρόσωπα, αλλά η καταγραφή ενός ήθους και μιας ταξικής ιδεολογίας που αποτυπώνεται στη μόδα και στα υλικά της.

Πρόσφατα ηλίθιος ξένος σκηνοθέτης που πούλησε την έξυπνη ιδέα του στο Φεστιβάλ Αθηνών και έστησε στη σκηνή ένα πραγματικό κουκλόσπιτο σαν αυτά των λούνα παρκ για νήπια για να ερμηνεύσει τη «Νόρα» ή το «Κουκλόσπιτο» του Ιψεν. Και έβαλε να παίξουν νάνοι τους άνδρες και μια ντερέκα δυο μέτρα τη Νόρα που έμπαινε στην κουκλοκρεβατοκάμαρά της μπουσουλώντας. Γιατί; 

Διότι αγνόησε ο βλαξ ως ξεπερασμένες τις σκηνικές οδηγίες του Ιψεν που καταγράφει ένα τυπικό σχολαστικά μεγαλοαστικό σαλόνι του Βορρά, φυλακή και σήμερα και τότε για κάθε γυναίκα που την απαξιώνουν ως δημιουργικό πλάσμα και τη στολίζουν σαν τοτέμ ή μπιμπελό.

Γιατί σήμερα θέλησα να αναφερθώ σε όλα αυτά; 

Διότι όπως όλοι οι έκπληκτοι πολίτες αυτής της έρημης χώρας διαβάσαμε το εξοδολόγιο μιας ξιπασμένης κυρίας πρώην μεγαλοϋπουργού που σε εποχή ανεργίας, αβεβαιότητας και μελαγχολίας του μείζονος πληθυσμού επένδυε για να σκεπάσει την πνευματική της γύμνια και να αναπληρώσει τις αναπηρίες της παιδείας της σε σκαμνάκια, κουρτινόξυλα, χαλάκια, πατάκια, καναπέδες και σκαμπό χρήματα που αντιστοιχούν στο ετήσιο επίδομα ανεργίας χιλίων ανέργων!!

Ιδού ένα υπέροχο υλικό για κάθε φιλόδοξο συγγραφέα, πεζογράφο ή θεατρικό, ντοκιμαντερίστα, κινηματογραφιστή. Παράλληλη δράση: τα ψώνια της κυρίας υπουργού και η εκποίηση στο Μοναστηράκι βιβλιοθηκών, σαλονιών, οικοσκευών νοικοκυραίων που χρωστάνε στην Εφορία.