Του Χάρη Σαββίδη
Η οικονομία είναι το ισχυρό χαρτί του Ταγίπ Ερντογάν στις εκλογές της 12ης Ιουνίου. Την ώρα που η Ελλάδα και οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωπεριφέρειας ταλανίζονται από τη βαθύτερη μεταπολεμική κρίση, η τουρκική οικονομία «τρέχει» με ρυθμούς Κίνας. Στο μεγαλύτερο διάστημα της προηγούμενης δεκαετίας οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν υψηλοί. Το μέσο επίπεδο διαβίωσης αντιστοιχεί, βεβαίως, στο ένα τρίτο εκείνου των μεσογειακών οικονομιών της Ε.Ε., πλην όμως αυξάνεται διαρκώς, ενώ στις γειτονικές χώρες υποχωρεί.
Εκεί ακριβώς βρίσκεται η πηγή της οικονομικής άνθησης: Η εγχώρια ζήτηση ενισχύεται με υψηλούς ρυθμούς, καθώς αυξάνεται η αγοραστική δύναμη μεγάλων ομάδων πληθυσμού, που μέχρι σήμερα ζούσαν φτωχικά. Την τουρκική μεσαία τάξη έχει καταλάβει η μανία του καταναλωτισμού, θυμίζοντας τα φαινόμενα που διακωμωδούσαν οι ελληνικές ταινίες του '60. Στις αντιπροσωπίες ακριβών αυτοκινήτων οι λίστες αναμονής έχουν διάρκεια αρκετών μηνών και οι τιμές είναι διπλάσιες των εργοστασιακών. Σύμφωνα, δε, με τους New York Times, πρόσφατα πωλήθηκε οικόπεδο 100 τετραγωνικών μέτρων στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης έναντι 800 εκατ. δολαρίων!
Η ενίσχυση, όμως, της αγοραστικής δύναμης δεν προέρχεται τόσο από την άνοδο των μισθών όσο από την αλματώδη αύξηση του δανεισμού.
Η «υπερ-μηχανή» της ανάπτυξης
Η «υπερ-μηχανή» που τροφοδοτεί την ανάπτυξη ανήκει στις τράπεζες. Με ένα γραπτό μήνυμα μέσω κινητού, ο καταναλωτής ενημερώνεται ότι του εγκρίνεται κάποιο ποσό, το οποίο μπορεί άμεσα να εισπράξει. Η συγκεκριμένη κατηγορία δανείων (γενικά καταναλωτικά -σας θυμίζουν κάτι;) «έτρεχε» με μέσο ετήσιο ρυθμό άνω του 60% τα χρόνια πριν από την κρίση και συνεχίζει να αυξάνεται τουλάχιστον κατά 40% ετησίως.
Ο προφανής κίνδυνος υπερ-δανεισμού δεν έχει διαφύγει της προσοχής των τουρκικών αρχών. Η κεντρική τράπεζα έχει αυξήσει το κόστος δανεισμού, αλλά οι καταναλωτές δεν δείχνουν να αποθαρρύνονται. Το όνειρο μιας πιο «αστραφτερής» ζωής δεν εγκαταλείπεται εξαιτίας μερικών αυξήσεων στα επιτόκια. Σαν υπνωτισμένοι, οι Τούρκοι επιμένουν να αγοράζουν νέες ηλεκτρικές συσκευές και να αλλάζουν τον οικιακό εξοπλισμό των γονιών τους.
Εμπειρία από ΔΝΤ
Είναι αλήθεια, πάντως, ότι οι εμπειρίες των Τούρκων από το διεθνή δανεισμό ήταν άσχημες τα τελευταία χρόνια, με τις κυβερνήσεις να προσφεύγουν κατ' επανάληψη στο ΔΝΤ. Εδώ, μάλιστα, βασίζουν οι αισιόδοξοι τις ελπίδες τους: Μετά την τελευταία προσφυγή, προ δεκαετίας, επιβλήθηκαν στο τραπεζικό σύστημα αυστηρότατοι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, με αποτέλεσμα οι τράπεζες να μην ανησυχούν ιδιαίτερα για την ποιότητα των χαρτοφυλακίων τους. Αυτού του είδους τα επιχειρήματα είναι, βέβαια, αρκετά διαδεδομένα σε περιόδους άνθησης μίας «φούσκας». Και δυστυχώς, τα σημάδια είναι ανησυχητικά.
Εξαιτίας των προγραμμάτων που επέβαλε το ΔΝΤ, ο ρόλος του κράτους περιορίστηκε δραματικά. Αυτό είχε το εξαιρετικό παράπλευρο κέρδος να μειωθεί de facto ο ρόλος του στρατού. Συνολικά, όμως, το συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. Καθώς η δύναμη των συνδικάτων δεν είναι μεγάλη, συνήθως κυριαρχούν οι νόμοι της αγοράς. Οι μισθοί συγκρατούνται σε χαμηλά επίπεδα, προσφέροντας στην Τουρκία ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε διεθνές επίπεδο. Το πλεονέκτημα αυτό δεν είναι βέβαια εξίσου ισχυρό με εκείνο των οικονομιών της ανατολικής Ασίας, πλην όμως είναι ικανό να προσελκύει ικανοποιητικό αριθμό ξένων επενδύσεων. Κάτι που θα συνεχιστεί όσο οι μισθοί παραμένουν χαμηλοί.
Οι περισσότερες, μάλιστα, πολυεθνικές που εισέρχονται στην τουρκική οικονομία, το πράττουν με στόχο την εκμετάλλευση της εσωτερικής αγοράς και όχι τη φθηνή παραγωγή προς εξαγωγή. Αυτό είναι σαφές και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας, το οποίο επιδεινώνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας πλέον το 8% του ΑΕΠ. Κι αυτό είναι ανησυχητικό...
* 729 δισ. δολ. ήταν το ΑΕΠ της Τουρκίας το 2010.
* 82,54 δισ. δολ. συναλλαγματικά διαθέσιμα διατηρούσε στα τέλη του 2010 η τράπεζα της Τουρκίας.
* 17η παγκοσμίως κατατάσσεται η τουρκική οικονομία με βάση το ΑΕΠ.
* BaZ βαθμό πιστοληπτικής ικανότητας δίνει η Moody's στην τουρκική οικονομία.
* 42% αυξήθηκαν τα υπόλοιπα των γενικών καταναλωτικών δανείων το τελευταίο 12μηνο.
Κίνδυνος «φούσκας»
Κι αν διακοπεί το όνειρο;
Σε αυτή τη φάση, η τουρκική οικονομία αντιμετωπίζει τις προαιώνιες αντιφάσεις που απορρέουν από τη γεωγραφική της θέση. Είναι «φθηνότερη» από την Ευρώπη, αλλά παραμένει λιγότερο ανταγωνιστική από την ανατολική Ασία και κατά συνέπεια δεν μπορεί να αναδειχθεί σε παγκόσμιο παραγωγικό πόλο.
Προς το παρόν, πάντως, η Τουρκία δείχνει να είναι σε πολύ καλύτερη θέση από τις γειτονικές οικονομίες. Τα φαινόμενα, όμως, συχνά απατούν! Άλλωστε, το 2008, όταν κατέρρεε η Lehman Brothers, η τουρκική οικονομία φαινόταν πολύ πιο ευάλωτη από ό,τι η ελληνική. Έτσι, ενδεχόμενη επιδείνωση της κρίσης στην Ευρωζώνη και επιστροφή του πανικού στις αγορές θα μπορούσε να «γονατίσει» τη λίρα, δεδομένου και του μεγάλου ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Το τουρκικό τραπεζικό σύστημα δύσκολα θα αντέξει τους κραδασμούς χωρίς εξωτερική βοήθεια. Η «φούσκα» μπορεί ξαφνικά να σκάσει. Και με τις αραβικές χώρες να παρασύρονται στο δρόμο της επανάστασης, ουδείς μπορεί να γνωρίζει πώς θα αντιδράσει η κοινωνία, αν της διακόψουν απότομα το όνειρο της «αστραφτερής» ζωής.
ΗΜΕΡΗΣΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου