Ανοιχτή επιστολή προς τυράννους

Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ

«Δεν φοβάστε μήπως δώσετε την εντύπωση ότι αποφεύγετε το «φως»; Μήπως προσπαθείτε να κρύψετε ένα βλέμμα που «τρέμει»; Ή βαρεθήκατε το ίδιο σας το πρόσωπο; Υποθέτω ότι σας ενδιαφέρει μόνο να εμπνέετε φόβο και συναισθήματα υποταγής». Με τολμηρό ύφος ο Γερμανός ποιητής και συγγραφέας Ντουρς Γκρίνμπαϊν απευθύνεται σε σύγχρονους πολιτικούς τυράννους

«Εξοχότατε -όχι, αξιότιμε κ. πρόεδρε- όχι, πανίσχυρε ηγέτη μιας πρότυπης χώρας όπως η δική σας!

Ηδη από την ανασφάλεια στην προσφώνηση θα καταλάβατε ότι δεν είμαι σίγουρος πώς ν' αρχίσω τη συγκεκριμένη επιστολή. Είναι σαν το ίδιο το κείμενο ν' αντιδρά σ' όλους τους επίσημους τύπους, σαν να συναισθάνεται ότι απ' αυτή τη «συνάντηση» τελικώς θα βγει ηττημένο.

Σας απευθύνομαι από μάλλον τετριμμένη αιτία -συχνά με ρωτούν τη γνώμη μου για πολιτικά ζητήματα κι είναι δύσκολο να κρυφτεί κανείς. Ο συγγραφέας είναι ένας θεσμός - ένα είδος γραφείου πληροφοριών σε θέματα κοσμοθεωρίας και ηθικής. Θα το γνωρίζετε εξ ιδίας πείρας, συχνότερα απ' όλα ρωτούν: «Ποια μορφή πολιτεύματος θεωρείτε λογικότερη;».

Δεν είμαι προετοιμασμένος για τέτοιες ερωτήσεις -οι γνώσεις μου για τα αρχαία πολιτεύματα, τους Φαραώ, την αθηναϊκή δημοκρατία και τις τυραννίες της αρχαίας Ελλάδας είναι πολύ επιφανειακές. Λίγο πιο συγκεκριμένες εικόνες έχω για τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, τις μεσαιωνικές ηγεμονίες, το παπικό κράτος, την απολυταρχία στη Γαλλία και την αγγλική συνταγματική μοναρχία. Ο 20ός αιώνας με συνέφερε από τον θαυμασμό όλων των μορφών εξουσίας που προήλθαν από μαζικά κινήματα. Ακόμη και το εμπνευσμένο από έναν Κ. Μαρξ σχέδιο του κομμουνισμού οδήγησε στην ίδρυση στρατοπέδων εργασίας, σε άδεια ράφια καταστημάτων, συνοριακές γραμμές από μπετόν και συρματοπλέγματα.

Αντιθέτως, ο σύγχρονος πολίτης μιας δυτικού τύπου δημοκρατίας ξέρει να εκτιμά την άνεση που του εγγυάται ένα φροντισμένο πολυκομματικό σύστημα με ελεύθερες και απόρρητες εκλογές και δεν επιθυμεί να το αλλάξει με τίποτε στον κόσμο. Από καιρό σε καιρό κι εμένα με εκνευρίζουν οι ακραίοι τόνοι μερικών, για τους οποίους ο θεσμός δεν είναι αρκετά τέλειος, όμως τελικώς υπερισχύει ο λεγόμενος κοινός νους, που εντέλει έχει περισσότερους οπαδούς απ' ό,τι αποκαλύπτουν τα εκλογικά αποτελέσματα. Δεν θεωρώ τη συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση ως καλύτερη στον κόσμο - αλλά οπωσδήποτε λογικότερη όλων των πολιτικών λύσεων, γνωρίζοντας ότι πατώ σε λεπτό πάγο.

Οι δημοκρατικές κοινωνίες αποτελούν, ως φαινόμενο, εξαίρεση στον ρου της Ιστορίας, ενώ και σήμερα δεν γνωρίζουμε πόσο εύρωστες και ικανές για επιβίωση θ' αποδειχθούν τελικώς. Η αληθινή πολιτική τους αξία βρίσκεται στην αποδοχή της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και των θρησκειών και εγγύηση επιβίωσής τους αποτελεί η ελευθερία της σκέψης. Η φιλοσοφία διδάσκει πως ευτυχία δεν είναι παρά η καλή λειτουργία ενός θεσμού.

Εντύπωση μου έχει κάνει ότι στους κύκλους σας είναι πολύ αγαπητές οι μεταφορές. Ανεξαρτήτως γεωγραφικών δεδομένων και τίτλων, που φέρει ο καθένας σας, όλοι κατέχετε τη διφορούμενη γλώσσα -μάλιστα μερικοί υπεύθυνοι για μαζικές δολοφονίες δηλώνουν και ποιητική φλέβα- με την οποία, βεβαίως, δεν διστάζουν να εκφράσουν βομβιστικές επιθέσεις, διατάγματα και απειλητικά μηνύματα στη διεθνή κοινότητα.

Ωστόσο, γιατί στις δημόσιες εμφανίσεις σας φοράτε όλοι ανεξαιρέτως γυαλιά ηλίου -ανεξαρτήτως καιρού κι εποχής; Δεν φοβάστε μήπως δώσετε την εντύπωση ότι αποφεύγετε το «φως»; Μήπως προσπαθείτε να κρύψετε ένα βλέμμα που «τρέμει»; Ή βαρεθήκατε το ίδιο σας το πρόσωπο; Υποθέτω ότι σας ενδιαφέρει μόνο να εμπνέετε φόβο και συναισθήματα υποταγής. Ο,τι παίζατε ως παιδιά με πυργάκια στην άμμο, στρατιωτάκια και προσπάθειες επιβολής των σχεδίων σας, το μεταφέρατε τώρα σε μια ολόκληρη χώρα με τα πολιτιστικά της μνημεία, τις φυσικές της ομορφιές και τον -οχληρό- πληθυσμό της. Μόνο που τώρα έχετε προσωπική φρουρά και τηλεκατευθυνόμενους πυραύλους - κάτι που «εντυπωσιάζει» ιδιαιτέρως στο εξωτερικό.

Ωστόσο, οι δυτικοί σας εταίροι είναι σχεδόν όλοι ερασιτέχνες. Και γνωρίζετε ακριβώς ότι η άλλη πλευρά προσποιείται - ενώ ουσιαστικώς είστε εσείς που «μπλοφάρετε». Οι εκπρόσωποι μιας δημοκρατίας ποτέ δεν θα επέτρεπαν στον εαυτό τους τέτοια συμπεριφορά, μόνο και μόνο με τη σκέψη προσηλωμένη στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων και στους ψηφοφόρους τους. Η ψυχροπολεμική εποχή, από την οποία βγήκατε ως «γελαστοί τρίτοι», σας έκανε αυτούς που σήμερα μας κάθονται στον σβέρκο. Και η μαύρη αλήθεια είναι ότι ο δυτικός κόσμος σάς χρειάζεται και τρέφεται από το χέρι σας -είτε μέσω των πλουτοπαραγωγικών σας πηγών είτε λόγω των ξένων επενδύσεων στις χώρες σας είτε επειδή κρατάτε σε απόσταση τους «κακούς της υφηλίου». Συνελόντι ειπείν είστε το «μη χείρον». Μοναδικοί -και τραγικοί- αντίπαλοί σας, τα θύματά σας, οι ήρωες, στη δράση των οποίων αντικατοπτρίζεται η συνείδηση των εθνών σας και κατά βάθος τα μοναδικά άτομα στα οποία θα μπορέσουμε να βασιστούμε στην ώρα της έσχατης ηθικής πτώχευσης.

Ηθική; Σήμερα φορά τον μανδύα της «πολιτικής ρεαλισμού» κι εξαρτάται από κάθε είδους τυράννους του δικού σας τύπου. Προφανώς, ο δυτικός κόσμος πορεύεται σήμερα καλύτερα με απόλυτους κυρίαρχους -για σαφείς επιχειρησιακούς λόγους και από τάσεις καθαρής αυτοσυντήρησης φαίνεται πως στην επιλογή των εταίρων μας γινόμαστε ολοένα και λιγότερο «μη μου άπτου».

Συνεχίστε, λοιπόν - αλλά να προσέχετε τον εαυτό σας! Μην ξανοίγεστε σε «μεγάλα παιχνίδια», περιοριστείτε στην απόλυτη κυριαρχία στη δική σας χώρα κι αφήστε τις περιπετειώδεις μοναχικές πορείες για άλλους. Τότε δεν θα σας συμβεί τίποτε και θα περάσετε και στη μνήμη της ανθρωπότητας. Τι περισσότερο θα 'θελε, εντέλει, ένας τύραννος»;

Η επιστολή δημοσιευτηκε στο περιοδικό DER SPIEGEL
* Ο Ντουρς Γκρίνμπαϊν είναι Γερμανός ποιητής και συγγραφέας δοκιμίων και ζει στο Βερολίνο.