Η άνοιξη είναι μια εποχή
που στην Ελλάδα συνδέεται άρρηκτα με την πιο σημαντική γιορτή της
Ορθοδοξίας, την Ανάσταση του Κυρίου. Μπορεί τα πασχαλινά έθιμα να
διαφέρουν από τόπο σε τόπο, ωστόσο οι χριστιανοί όλης της χώρας πενθούν
ήσυχα κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα, και γιορτάζουν την Ανάστασή Του σε μια
κατανυκτική ατμόσφαιρα γεμάτη πυροτεχνήματα και τυμπανοκρουσίες.
Επιλέξαμε ενδεικτικά, μερικά από τα πιο ιδιαίτερα πασχαλινά έθιμα κάποιων περιοχών.
Σκιάθος
Ένα από τα λίγα μέρη στην Ελλάδα όπου τηρείται το
Αγιονορείτικο έθιμο. Το νησί κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας
καλύπτεται από ένα πένθιμο πέπλο, ενώ η επιτάφιος ακολουθία τελείται τα
ξημερώματα του Σαββάτου, σύμφωνα με τα ωράρια του Αγίου Όρους. Η
ατμόσφαιρα στο νησί δημιουργεί αίσθημα κατάνυξης και συγκίνησης, με τον
επιτάφιο να κατεβαίνει τα στενά της πόλης, τον τελάλη να απαγγέλλει τους
θρηνητικούς ψαλμούς και όλους τους κατοίκους να τον ακολουθούν ή να
παρακολουθούν από τα φωτισμένα με κεριά σπίτια τους. Η ακολουθία
ολοκληρώνεται νωρίς το πρωί στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών με την
αναπαράσταση από τους ιερείς της «εις Άδου Καθόδου».
Κέρκυρα
Το Μεγάλο Σάββατο, στις έξι το πρωί, το έθιμο του
τεχνητού σεισμού αποτελεί παράδοση για το Ναό της Παναγίας των Ξένων.
Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα.
Στις 11 η ώρα ακριβώς οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα σημαίνοντας την
πρώτη Ανάσταση, και τεράστια κανάτια, γεμάτα νερό, με κόκκινες κορδέλες
–οι περίφημοι «μπότηδες»– εκτοξεύονται με δύναμη από τα στολισμένα
μπαλκόνια του επιβλητικού συγκροτήματος κατοικιών, το γνωστό Λιστόν,
στην πλατεία Σπιανάδα, προκαλώντας εκκωφαντικό κρότο αλλά και κύματα
ενθουσιασμού στο συγκεντρωμένο πλήθος. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου
γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία. Όλα τα παράθυρα των μεγάλων
εξαώροφων σπιτιών γύρω από την πλατεία ανοιχτά, με αναμμένα κεριά στα
μπαλκόνια, χιλιάδες λαμπάδες, βεγγαλικά, πυροτεχνήματα και
τυμπανοκρουσίες.
Πάτμος
Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας απαγορεύεται
η κατανάλωση κρέατος σε ολόκληρο το νησί. Το βράδυ του Μεγάλου
Σαββάτου, η λειτουργία της Ανάστασης -μια ιδιαίτερη αναστάσιμη
λειτουργία- λαμβάνει χώρα σε ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της
Χριστιανοσύνης, στη Μονή του Αγίου Ιωάννη. Όταν ακουστεί το «Χριστός
Ανέστη» τα βεγγαλικά φωτίζουν τον ουρανό και οι πιστοί κατεβαίνουν για
να δειπνήσουν, καθώς η σαρακοστιανή νηστεία έφτασε πια στο τέλος της. Η
«Ακολουθία της Αγάπης» θα κλείσει με τον πιο μεγαλειώδη συγκινησιακά
τρόπο το τελετουργικό που ύμνησε τα Πάθη του Ιησού και την Ανάστασή του.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στη Μονή του Αγίου Ιωάννη η
λειτουργία αυτή είναι αφιερωμένη στη δεύτερη Ανάσταση, μετά το πέρας της
οποίας ο Ηγούμενος μοιράζει κόκκινα αυγά στους παρευρισκομένους, μια
κίνηση που συμβολίζει την αέναη αναγέννηση της ζωής και της φύσης.
Χίος
Πρωταγωνιστής των εορταστικών δρώμενων στο νησί είναι ο
«ετοιμοπόλεμος» Βροντάδος. Το ειδυλλιακό σκηνικό με τα χρωματιστά
καπετανόσπιτα, τα απάνεμα λιμανάκια και τους γραφικούς ανεμόμυλους,
αλλάζει δραματικά τη νύχτα της Ανάστασης. Το Βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου
χάρη στο έθιμο του ρουκετοπόλεμου –παλιό όσο και η ναυτοσύνη στον
Βροντάδο– ο ξακουστός οικισμός μεταμορφώνεται σε πραγματικό πεδίο μάχης.
Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κρατάει η «σύρραξη» ανάμεσα στους
Παναγούσους (ενορίτες της Παναγίας της Ερειθιανής) και στους
Αγιομαρκούσους (ενορίτες του Αγίου Μάρκου), που κάνουν τη νύχτα μέρα με
τις χιλιάδες ρουκέτες που εκτοξεύουν έχοντας ως στόχο τον τρούλο και το
έμβλημα του Αγίου Μάρκου οι μεν το ρολόι της Παναγίας της Ερειθιανής οι
δε.
Λεωνίδιο
Η βραδιά της Ανάστασης είναι κατανυκτική στο Λεωνίδιο,
όπου εδώ και έναν αιώνα αναβιώνει κάθε χρόνο το φαντασμαγορικό έθιμο των
αερόστατων, που κάνει το σκοτεινό αρκαδικό ουρανό να λαμπιρίζει
μοναδικά. Σύμφωνα με το έθιμο, οι πέντε ενορίες της κωμόπολης
συναγωνίζονται για το ποια θα πετάξει τα περισσότερα αερόστατα. Κανείς
δεν είναι απόλυτα σίγουρος για την προέλευση του εθίμου. Ωστόσο, οι
περισσότεροι υποστηρίζουν ότι οι ναυτικοί της περιοχής είχαν δει κάτι
αντίστοιχο σε κάποια ασιατική χώρα και αποφάσισαν να μεταφέρουν το έθιμο
αυτό στον τόπο τους.
Μονεμβάσια
Μια μοναδική εμπειρία ζωής, βιώνουν αυτοί που κάθε
χρόνο συμμετέχουν στην περιφορά του Επιταφίου, στα πλακόστρωτα σοκάκια
της μεσαιωνικής πολιτείας. Οι ψαλμωδίες αντηχούν στον βράχο της
Μονεμβασιάς δημιουργώντας ένα μυστηριακό περιβάλλον βαθιάς κατάνυξης. Οι
πιστοί, ακολουθώντας την πομπή που μοιάζει να αγκαλιάζει την όμορφη
καστροπολιτεία, κρατούν λευκά κεριά και ψάλλουν τον επιτάφιο θρήνο. Όλες
οι λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας τελούνται στην εκκλησία του
Ελκόμενου Χριστού. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στον περίβολο της
εκκλησίας γίνεται το παραδοσιακό κάψιμο του Ιούδα.
Μήλος
Την Κυριακή του Πάσχα τα έθιμα μεταφέρονται στους
οικισμούς του Τριοβάσαλου και του Πέρα Τριοβάσαλου, όπου
πραγματοποιείται, μεταξύ άλλων, ο καθιερωμένος πασχαλινός αγώνας: Στις
αυλές των δύο εκκλησιών, στα χωριά αυτά, μαζεύονται την Κυριακή του
Πάσχα οι κάτοικοι των χωριών και πετούν στον αέρα δυναμίτες, με σκοπό να
πετύχουν τον μεγαλύτερο κρότο. Παράλληλα, την ίδια μέρα, αναβιώνει στην
κεντρική πλατεία του χωριού το έθιμο της «Κούνιας», με την ολάνθιστη
κούνια να περιμένει τους ερωτευμένους επισκέπτες να λικνιστούν σε αυτήν.
Φολέγανδρος
Το Πάσχα στη Φολέγανδρο γιορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο
καθώς την Κυριακή του Πάσχα η εικόνα της Παναγίας κατεβαίνει από το
μοναστήρι για να επισκεφτεί όλα τα σπίτια της Χώρας. Η περιφορά της
εικόνας συνεχίζεται και τις δυο επόμενες μέρες. Τη Δευτέρα στην Άνω
Μεριά και τη Τρίτη στο Καραβοστάσι (Λιμάνι). Όλα τα σπίτια του νησιού,
όσο διαρκεί η περιφορά, είναι ανοιχτά και καλοδέχονται τον κόσμο που την
ακολουθεί με διάφορα κεράσματα.
Ζάκυνθος
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λιτανεία του
εσταυρωμένου Ιησού και της περίφημης εικόνας της «Mater Dolorosa»,
δηλαδή της Παναγίας των Παθών, τη Μεγάλη Παρασκευή, αλλά και η διπλή
αναστάσιμη λειτουργία που πραγματοποιείται το βράδυ του Σαββάτου και το
πρωί της Κυριακής στον Άγιο Διονύσιο, όπου το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται
κατά την ιδιόμορφη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Ύδρα
Στην Ύδρα οι παραδόσεις διατηρούνται έντονα και έτσι το
νησί προσφέρει ένα «διαφορετικό» Πάσχα. Η περιφορά του επιταφίου
γίνεται στη συνοικία Καμίνι, όπου ο επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα για να
ευλογήσει τα νερά και να προστατεύσει τους ναυτικούς, και διαβάζεται η
Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία κατανυκτική ατμόσφαιρα. Στη
συνέχεια 4 επιτάφιοι συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι. Όσο για την ημέρα
του Πάσχα, ο Ιούδας «κρεμασμένος» παραδίδεται στις φλόγες αφού πρώτα
τιμωρηθεί από τα όπλα των ντόπιων.
Σαντορίνη
Οι ημέρες του Πάσχα εδώ γίνονται ξεχωριστές, με τον
υπέροχο Επιτάφιο στο χωριό Πύργος, εκεί που τα δρομάκια στολίζονται με
λυχναράκια και η ατμόσφαιρα γίνεται κατανυκτική όσο πουθενά αλλού, ενώ
το πρωί του Σαββάτου, στο ίδιο χωριό, μετά την αναπαράσταση της
Σταύρωσης, στρώνεται τραπέζι με χταπόδι στα κάρβουνα.
Σύρος
Το μοναδικό ίσως μέρος του κόσμου που οι καθολικοί
γιορτάζουν το Πάσχα μαζί με τους ορθόδοξους σε όλες τις εκκλησίες του
νησιού. Μπορούμε να πάρουμε μία γεύση από το άκρως ενδιαφέρον καθολικό
Πάσχα, στο Ναό του Αγίου Γεωργίου, στην Άνω Σύρο. Το highlight πάντως
τις ημέρες αυτές είναι οι περιφορές των Επιταφίων (ορθόδοξων και
καθολικών) που ξεκινούν από όλες τις ενορίες του νησιού, περνώντας από
κάθε γειτονιά και πλακόστρωτο δρομάκι, για να καταλήξουν στην Ερμούπολη,
όπου γίνεται η κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια από την χορωδία
του Αγ. Νικολάου και Ιεροψάλτες.
Ρόδος
Το Μεγάλο Σάββατο οι νεότεροι άνδρες του χωριού
μαζεύουν ξύλα από το δάσος και ανάβουν φωτιά έξω από την εκκλησία. Σε
αυτήν μικροί και μεγάλοι πετάνε το Μάρτη που φορούν στα χέρια τους από
την 1η Μαρτίου και κάνουν από μια ευχή. Στον Άγιο Ισίδωρο, συναντάμε το
έθιμο των βουρνών, το οποίο ξεκινά το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει τη
Δευτέρα του Πάσχα με τους ανύπανδρους άντρες του χωριού να κατέχουν
πρωταγωνιστικό ρόλο και είναι «αναγκασμένοι» να διατηρήσουν ορισμένους
κανόνες: Το Μεγάλο Σάββατο οι Λεύτεροι φέρνουν «κουτσούρους», τους
μεγάλους κορμούς δέντρων, με τους οποίους ανάβουν τον καλαφουνό πριν την
Ανάσταση και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού. Την
ίδια ημέρα εκλέγουν το προεδρείο που θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και
θα «δικάσει» όλους τους Λεύτερους τη Δευτέρα του Πάσχα. Την Κυριακή του
Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση, όποιος συμμετέχει τελευταία φορά στο
έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα. Τη
Δευτέρα του Πάσχα γίνεται το «δικαστήριο», που είναι και η αποκορύφωση
του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν – έναν τους συμμετέχοντες και όσοι
δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου τους επιβάλλονται χρηματικές
ποινές. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των
ποινών, που είναι η βούρνα δηλ. τους ρίχνουν σε μία γούρνα με νερό, ενώ
τα χρήματα που συγκεντρώνονται δίνονται για κοινωφελείς σκοπούς.
Άνδρος
Η Ανάσταση στις ενορίες είναι εντυπωσιακή με αμέτρητα
βεγγαλικά και κροτίδες. Οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες στο χώμα,
τους γεμίζουν με μπαρούτι και τους πυροδοτούν. Την Κυριακή το πρωί, στη
Δεύτερη Ανάσταση, ακολουθούν οι εκρήξεις από τα παλιά κανόνια του
ενετικού κάστρου. Το απόγευμα, στο χωριό Στενιές, οι δύο ενορίες του
χωριού, περιφέρουν τις εικόνες της Ανάστασης στις γραφικές γειτονιές
του, για να καταλήξουν στην πλατεία του χωριού. Τη στιγμή που θα
συναντηθούν, δίνεται το σύνθημα και τα «μάσκουλα» σκάνε απ' άκρη σ' άκρη
στο χωριό με εκκωφαντικό θόρυβο.
Καλαμάτα
Στην Καλαμάτα την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο, ο σαϊτοπόλεμος, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Σύμφωνα με το θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτισαν το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογα τους και αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι η νίκη σε μια μάχη δεν αποκτιέται μόνο μέσα από την αριθμητική υπεροχή. Οι συμμετέχοντες στο έθιμο, συχνά ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές, οπλισμένοι με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και ξεσηκώνουν το πλήθος που παρακολουθεί. Τα «μπουλούκια», όπως ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων, αναβιώνουν το έθιμο που δίνει έμφαση στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και θυμίζει τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου