ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Η δικαιοσύνη και η μητέρα

Του ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ

Το 1957 ο Γάλλος συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. 

Οταν βρέθηκε στη Στοκχόλμη για να παραστεί στην τελετή της βράβευσης, συμμετείχε σε παράλληλες εκδηλώσεις και στις 12 Δεκεμβρίου εκείνης της χρονιάς παρέστη σε μια συζήτηση στη φοιτητική εστία της Στοκχόλμης. Τη σκηνή περιγράφει ο δημοσιογράφος Carl Gustav Bjurnstroem («Αλμπέρ Καμύ: Ο καλλιτέχνης και η εποχή του. Ομιλίες στη Σουηδία», εκδ. Καστανιώτη). Οπως σημειώνει ο Σουηδός δημοσιογράφος, ο Καμύ αφέθηκε στο παιχνίδι των ερωταπαντήσεων και όλα κύλησαν ήρεμα όταν ξαφνικά πετάχτηκε όρθιος ένας Αλγερινός φοιτητής, ο οποίος εξαπέλυσε βίαιη, αλυσιδωτή φραστική επίθεση στον Γάλλο νομπελίστα.

Ο Καμύ, που στο αλγερινό ζήτημα υποστήριξε την αυτονομία της Αλγερίας, αλλά μίλησε και για συνύπαρξη ανάμεσα στους Αλγερινούς και τους γεννημένους στο Αλγέρι Γάλλους (όπως ο ίδιος), είπε μια κουβέντα στον Αλγερινό νέο που παρερμηνεύθηκε: «Ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τη μητέρα μου, διαλέγω τη μητέρα μου». 

Ολόκληρη η απάντησή του ήταν: «Αυτή τη στιγμή βάζουν βόμβες στα τραμ στο Αλγέρι. Η μητέρα μου μπορεί να είναι σε ένα από αυτά. Εάν αυτό λέγεται δικαιοσύνη, προτιμώ τη μητέρα μου».

Για το μόνο που δεν θα μπορούσε κάποιος να κατηγορήσει τον Αλμπέρ Καμύ ήταν ότι δεν έπαιρνε θέση, ότι δεν εξέφραζε άποψη ή ότι ιδιώτευε με έναν τρόπο αυτιστικό, κλεισμένος στο καβούκι του. Η ελληνική λέξη «ιδιώτης» είναι στενά συνδεδεμένη στην αγγλική αλλά και τη γαλλική γλώσσα με τη λέξη «ανόητος» (idiot, idiote). Υπό την έννοια, ότι ο άνθρωπος που «ιδιωτεύει», που δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, καμία αγωνία ή ευαισθησία για τα κοινά, είναι ένας ανόητος άνθρωπος, ένας άνθρωπος κενός περιεχομένου που απλώς ελέγχει τα του οίκου του και του εαυτού του. Είναι ο άνθρωπος που ζει στην πόλη αλλά δεν μετέχει με κανένα τρόπο σε αυτήν. Μόνον «ανόητος» δεν ήταν ο Καμύ, ο οποίος πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών, εναντιώθηκε κατά της θανατικής ποινής, καταδίκασε τις βίαιες σοβιετικές καταστολές των επαναστάσεων στο Βερολίνο το 1953, στην Πολωνία και την Ουγγαρία το 1956, βοήθησε υπογείως Αλγερινούς καταδικασμένους σε θάνατο να σωθούν.  

Απέναντί του, ο Καμύ είχε ένα μυωπικό Σαρτρ, ο οποίος προτιμούσε τον ολοκληρωτισμό από τον άνθρωπο και ο οποίος θα πρέπει να ήταν πολύ αγαπητός στον Αλγερινό φοιτητή που επιτέθηκε στον Καμύ, δεδομένου ότι ο Σαρτρ υποστήριξε γραπτώς τους φόνους Ευρωπαίων αμάχων πολιτών στο Αλγέρι.

Η (ολοκληρωμένη) απάντηση του Καμύ στον Αλγερινό φοιτητή αντέχει και σήμερα σαν μια κρυστάλλινη στιγμή διαύγειας: ανάμεσα στην αφηρημένη ιδεολογία και στο πρόσωπο, προτιμώ το πρόσωπο. Ή αλλιώς: η ιδέα χωρίς τον άνθρωπο χάνει όλη της την ουσία, με τον ίδιο τρόπο που ο άνθρωπος χωρίς την ιδέα απομένει φτωχός και λειψός. Ειδικά κατά τον εικοστό αιώνα, η τυφλή λατρεία σε δύο ιδέες σκόρπισε εκατομμύρια πτώματα. Ορισμένους, ακόμα και σήμερα, είτε δεν τους ενοχλεί αυτό είτε το παραβλέπουν - ανάλογα με την «ιδέα».

Ο Καμύ παρέλαβε το Νομπέλ σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη βρισκόταν σε περίοδο ανοικοδόμησης. Σήμερα, η Ευρώπη, χωρίς να έχει μεταβληθεί σε ερείπια, βιώνει μια ακόμα κρίσιμη συνθήκη. «Κάθε γενιά νομίζει ότι είναι προορισμένη να ξαναφτιάξει τον κόσμο», είχε πει στην ομιλία της βράβευσης, προσθέτοντας: 

«Η δική μου γενιά, όμως, ξέρει ότι δεν θα τον ξαναφτιάξει. Αλλά η αποστολή της είναι, ίσως, πιο σπουδαία. Πρέπει να εμποδίσει τον κόσμο να χαλάσει. [...] Αυτή η γενιά ξέρει ότι οφείλει να αποκαταστήσει -σ’ ένα είδος τρελής κούρσας κόντρα στον χρόνο- μια ειρήνη ανάμεσα στα έθνη που να μην είναι απότοκος δουλείας, να συμφιλιώσει εκ νέου τη μόρφωση με την εργασία και να ξαναφτιάξει με όλους τους ανθρώπους μια Κιβωτό της Διαθήκης». 

Ισως αυτό να είναι ένα σημείο αφετηρίας σήμερα: μακριά από μεγαλεπήβολα οράματα και δήθεν επαναστατικές ανατροπές που θέλουν ο κόσμος να γυρίσει πίσω, να προσπαθήσουμε κάτι πιο ταπεινό μα δραστικό: Να μην αφήσουμε να χαλάσει έτσι ο κόσμος.