Νέες ισορροπίες με τη συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ

Του Σταυρου Λυγερου

Η συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ για τις θαλάσσιες ζώνες [υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)] δεν αποτελεί μόνο μία τυπική συμφωνία οριοθέτησης. Αποτελεί και ένα βήμα στην πορεία αναδιάταξης των γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο γεωπολιτικό επίπεδο, το γεγονός που πυροδοτεί την αναδιάταξη είναι η ρήξη στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ. Στο γεωοικονομικό επίπεδο το νέο στοιχείο είναι οι ισχυρές ενδείξεις ότι η Ανατολική Μεσόγειος κρύβει τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων.

Ο Ερντογάν επέλεξε συνειδητά να καταστρέψει την τουρκοϊσραηλινή στρατηγική σχέση, επειδή βρισκόταν σε αντίθεση με τη νεοοθωμανική στρατηγική του. Υιοθέτησε φιλοπαλαιστινιακή ρητορική για να δώσει εξετάσεις στην απανταχού μουσουλμανική κοινή γνώμη. Το Ισραήλ θα μπορούσε να ανεχθεί τη φιλοπαλαιστινιακή ρητορική του Ερντογάν, αλλά όχι και τις προνομιακές σχέσεις της Αγκυρας με το Ιράν και τη Συρία.

Στην προσπάθειά τους να εξισορροπήσουν την εχθρική στάση της Τουρκίας, οι Ισραηλινοί στράφηκαν στην Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, οι οποίες και αποτελούν τα «σκαλοπάτια» που συνδέουν το Ισραήλ με την Ευρώπη. Οι σχέσεις με τη Λευκωσία και την Αθήνα έχουν αναβαθμιστεί εντυπωσιακά. Το νέο γεωπολιτικό πλαίσιο διευκόλυνε όχι μόνο την υπογραφή της κυπροϊσραηλινής συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, αλλά και τη στενή συνεργασία των δύο κρατών στην εκμετάλλευση των πιθανολογούμενων κοιτασμάτων.

Απόρριψη

Η Αγκυρα αντέδρασε έντονα στην υπογραφή της κυπροϊσραηλινής συμφωνίας παρότι δεν έχει το παραμικρό νομικό έρεισμα. Το σημαντικό είναι ότι το Ισραήλ όχι μόνο απέρριψε το τουρκικό διάβημα διαμαρτυρίας, αλλά και διοχέτευσε δηλητηριώδες σχόλιο: «Οι Τούρκοι επιδεικνύουν έναν θλιβερό κυνισμό, καταγγέλλοντας τη συμφωνία με επιχείρημα το γεγονός ότι κατέχουν το βόρειο τμήμα της Κύπρου».

Στην πραγματικότητα, οι Ισραηλινοί ακυρώνουν την προσπάθεια της Αγκυρας να αποτρέψει την πραγματοποίηση γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Ας σημειωθεί ότι τα δικαιώματα γεωτρήσεων και εκμετάλλευσης στο θαλάσσιο «οικόπεδο 12», ή αλλιώς «Κύπρος Α», έχουν παραχωρηθεί στην εβραϊκών συμφερόντων αμερικανική εταιρεία Noble Energy, η οποία και έχει αναλάβει τις γεωτρήσεις σε θαλάσσια οικόπεδα και στην ισραηλινή ΑΟΖ.

Υπενθυμίζουμε ότι όταν προέκυψαν σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη πλούσιων κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, η Κύπρος (επί προεδρίας Τάσσου Παπαδόπουλου) κινήθηκε γρήγορα και μυστικά για τη δημιουργία κυπριακής ΑΟΖ. Σύναψε συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο και τον Λίβανο. Η συμφωνία με τον Λίβανο έχει υπογραφεί, αλλά δεν έχει κυρωθεί ακόμα από το λιβανικό Κοινοβούλιο, ενώ η αντίστοιχη συμφωνία με τη Συρία δεν προχωράει, λόγω των πιέσεων που έχει ασκήσει η Αγκυρα στη Δαμασκό. Από πρακτικής απόψεως, όμως, οι σημαντικές συμφωνίες είναι η πρόσφατη με το Ισραήλ και η προηγηθείσα με την Αίγυπτο, δεδομένου ότι εκεί έχουν εντοπισθεί μεγάλα κοιτάσματα.

Την ίδια περίοδο, η Λευκωσία είχε ζητήσει και από την Αθήνα να οριοθετήσουν θαλάσσιες ζώνες, αλλά αυτή δεν ανταποκρίθηκε για να μην προκαλέσει την αντίδραση της Αγκυρας. Ας σημειωθεί ότι η ύπαρξη του συμπλέγματος του Καστελόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής (όταν θα δημιουργηθεί) με την κυπριακή ΑΟΖ, αλλά η Αγκυρα αμφισβητεί εμπράκτως ότι το Καστελόριζο έχει δικαίωμα ΑΟΖ, παρ’ ότι το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι κατοικημένα νησιά έχουν τέτοιο δικαίωμα.

Η Τουρκία αντέδρασε στην ανακήρυξη κυπριακής ΑΟΖ με απειλητικές δηλώσεις. Στις αρχές του 2007 ανακοίνωσε ότι «είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει τα δικαιώματα και συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο και δεν πρόκειται να επιτρέψει την προσβολή τους». Στις 19 Οκτωβρίου 2008, ο Τούρκος αρχηγός ΓΕΝ Μετίν Ατάτς είχε δηλώσει: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει».

Η Λευκωσία δεν πτοήθηκε. Διαπραγματεύθηκε με μεγάλες εταιρείες από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία για την πραγματοποίηση ερευνών. Οι Τούρκοι αντέδρασαν και διπλωματικά, αλλά και με στρατιωτικές παρενοχλήσεις των ερευνητικών σκαφών. Ορισμένες εταιρείες υπαναχώρησαν, αλλά οι έρευνες δεν σταμάτησαν...