Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ (ymanous@gmail.com )

Καθηγητή Πανεπιστημίου στο Παρίσι

Είναι γνωστή η φράση του Φρόιντ προς τον Ε. Τζόουνς: «Η Αμερική είναι γιγαντιαία. Αλλά ένα γιγαντιαίο λάθος». Και η Ευρώπη είναι γιγαντιαία. Αλλά μια γιγαντιαία παρεξήγηση.

«Θα 'ρθει μια μέρα (...), όπου εσείς οι λαοί της Ευρώπης, χωρίς να χάσετε την ένδοξη ταυτότητά σας, θα διαχυθείτε σε μια υπέρτατη ένωση και θα δημιουργήσετε την Ευρωπαϊκή Αδελφότητα. Θα 'ρθει μια μέρα, όπου τα κανόνια θα αντικατασταθούν από τη διαιτησία ενός Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που θα είναι για την Ευρώπη ό,τι είναι σήμερα τα εθνικά Κοινοβούλια. Οπου τα πεδία των μαχών θα αντικατασταθούν από αγορές ανοιχτές στα εμπόρια, από πνεύματα ανοιχτά στις ιδέες. Θα 'ρθει μια μέρα, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, η μία απέναντι στην άλλη, θα σφίγγουν τα χέρια πάνω από τη θάλασσα, θα ανταλλάσσουν τα προϊόντα, θα μελετούν τον πλανήτη, θα κατακτούν τις ερήμους, θα βελτιώνουν τη δημιουργία».

Αυτά έλεγε ο συγγραφέας και βουλευτής Βικτόρ Ουγκό, στο Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι, το 1849. Μετά την πολεμική αποτυχία του Ναπολέοντα να δημιουργήσει την «Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία», η εναλλακτική πρόταση των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» του Ουγκό ήταν η έκφραση μιας προφητικής και λυρικής ομοσπονδιακής ιδέας, ευρωπαϊκή και ταυτόχρονα οικουμενική: η δημοκρατία να αντικαταστήσει τις τυραννίες, ο διάλογος τα όπλα, να εξασφαλιστεί η ευημερία για όλους. Να αναδειχτεί έτσι η καθολική αδελφότητα των ανθρώπων.

Αυτή ήταν και παραμένει η ευρωπαϊκή συνείδηση. Ελπίδα και προοπτική, με την οικονομία, την πολιτική, την επιστήμη, τη βιομηχανία, τη φιλοσοφία, το δίκαιο να έχουν ως μόνιμο στόχο την εξαφάνιση του πολέμου, το ξερίζωμα της φτώχειας, τη διεύρυνση της δημοκρατίας, τη γνώση για όλους. 

Ομως, με τη δημιουργία της Ε.Ε., τη θέση της αυτοκρατορίας των όπλων του Ναπολέοντα και του Χίτλερ δεν την πήραν οι μεγάλες ευρωπαϊκές αξίες, αλλά η αυτοκρατορία της εκμετάλλευσης, της διαφθοράς, του λαϊκισμού, του έρποντος εθνικισμού. Δημιουργώντας κρίση, οικονομική, πνευματική, αξιών και δημοκρατίας. Θέτοντας έτσι σε κίνδυνο το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Ηδη από το 1919 ο Γάλλος διανοούμενος Πολ Βαλερί προειδοποιούσε: «Η ευρωπαϊκή ψυχή αγωνιά επιθανάτια. Η γνώση εξασθένησε, η πίστη κατέρρευσε, η ευαισθησία χάθηκε, η πρόοδος επιβράδυνε τη σκέψη. Με τις τεχνολογίες ο κόσμος έγινε πιο μάταιος. Η μόδα ενισχύει τη μίμηση. Οι πιο καλοκρεμασμένες λάμπες αναποδογυρίστηκαν...».

Το πρόβλημα είναι, λοιπόν, διαχρονικό. Και οφείλεται κυρίως στην αιμομικτική σχέση χρήματος-πολιτικής-ΜΜΕ και όχι στους Ευρωπαίους υπαλλήλους, εργάτες, ανέργους, συνταξιούχους, που δεν ελέγχουν την παιδεία, το στρατό, την οικονομία. Ούτε στους μετανάστες, που δεν ορίζουν τη μοίρα τους. Μονάχα έκπληξη προκαλεί το σημερινό, απίστευτης έκτασης, όργιο εις βάρος των ευρωπαϊκών λαών, που είναι αποτέλεσμα διοίκησης από ανίκανους, μεμψίμοιρους, δημαγωγούς και κόλακες. 

Οσο για τη λύση, να τι προτείνει ο ίδιος ο Ουγκό: «Γκρεμίστε τον παρασιτισμό σε κάθε του μορφή· τους ξεπλυμένους πολιτικούς, τους τεμπέληδες υπαλλήλους, τους χρηματόδουλους κληρικούς, τους ασυνείδητους δικαστές, τους βολεμένους αριστοκράτες, τους κόλακες της εξουσίας, τους μόνιμους στρατούς. Κάντε αυτή τη ρήξη και μονομιάς θα απλοποιηθεί το πρόβλημα της μιζέριας. Απλοποίηση ανεπιθύμητη σ' αυτούς που εξουσιάζουν...».

Ομως, στην υπερπόντια πορεία προς το χτίσιμο της αυθεντικής Ευρώπης, μπροστά σε κάθε θύελλα σαν την τωρινή, όπως κάποτε ο Βάσκο ντα Γκάμα, ο καθένας θα πρέπει να αναφωνεί ψηλά από το κατάρτι στο απογοητευμένο πλήρωμα: «Ορτσα, παιδιά, και μη φοβάστε, η θάλασσα τρέμει μπροστά μας!». 

Ισως έτσι μια μέρα ανακαλύψουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης του Ουγκό «και νιώσουμε μια κοινή σκέψη, ενδιαφέρον και μοίρα. Εκείνη την ημέρα, όπου εσείς λαοί της Ευρώπης, αναγνωρίζοντας ότι προέρχεστε από ίδιο αίμα και φυλή, δεν θα είστε πια λαουτζίκοι εχθροί, αλλά ένας μεγάλος λαός».  

Ιδέα ρομαντική, αλλά ανέφικτη; Η απάντηση του Ουγκό είναι σαφής: «Οταν οι ουτοπίες πηγαίνουν στην ίδια κατεύθυνση με τον άνθρωπο, τότε αυτές του ενός αιώνα γίνονται τα έργα του επόμενου». Η δε Ελλάδα θα δηλώσει παρούσα εκείνη την ημέρα. Γιατί, αν η Ευρώπη μεγάλωσε χάρη στο γάλα των λαών της, το ελληνικό ήταν σίγουρα ένα από τα πιο θρεπτικά που ήπιε.