Πόσο λογοτεχνικά είναι τα κριτήρια για τα Βραβεία Νομπέλ;

Του ΣΠΥΡΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ

Οι επιλογές της Σουηδικής Ακαδημίας για το Νομπέλ Λογοτεχνίας από το 2000 και δώθε προκαλούν συχνά -αν όχι κάθε χρόνο- ζωηρές αντιδράσεις.

Είτε διότι, όπως στην περίπτωση του Λε Κλεζιό και του Γκάο Ξινγιάν, η φήμη των συγγραφέων που λαμβάνουν το πολυτίμητο βραβείο σπανίως ξεπερνάει τα γεωγραφικά όρια της πατρίδας ή του τόπου διαμονής τους, είτε διότι τα κριτήρια επιλογής μοιάζουν να είναι πρωτίστως, αν όχι αποκλειστικά, εξωλογοτεχνικά.

Το ερώτημα που τίθεται με μεγαλύτερη ένταση κάθε χρόνο, αφορά στο μέγεθος της κοινωνικής απήχησης του μεγαλύτερου λογοτεχνικού βραβείου στον κόσμο σε εποχές ισχνών αγελάδων όσον αφορά στους αναγνώστες «καλής» ή «υψηλής» λογοτεχνίας ανά την υφήλιο. Το καινοφανές φαινόμενο συγγραφέων που παραμένουν αδιάβαστοι και ξαναβυθίζονται στη σχετική ανωνυμία μετά τη βράβευσή τους, επιτείνει την αγωνία του ερωτήματος.

Διότι, αν και διανύουμε εποχές απ' όπου εκλείπουν τα δυσθεώρητα αναστήματα όπως του Τόμας Μαν, του Γέιτς ή του Πάστερνακ, τα οποία επέβαλαν και δεν επιβάλλονταν από το βραβείο, η πιθανή υποτίμηση της καθαρής αξίας του Νομπέλ ενδεχομένως αντικατοπτρίζει μια συνολική υποτίμηση της αξίας της λογοτεχνίας.

Το ερώτημα που προκύπτει σε συνδυασμό με τα παραπάνω είναι κατά πόσο το μειωμένο ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για πολλούς από τους νομπελίστες της τελευταίας δεκαετίας οφείλεται στην ανάδειξη της Σουηδικής Ακαδημίας της πολιτικής, κοινωνικής δράσης ή αντίδρασης των βραβευθέντων, εις βάρος ενίοτε της αμιγούς λογοτεχνικής τους αξίας. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, η ανάδειξη στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα συγγραφέων όπως ο Ιμρε Κέρτεζ ή ο Τζον Κούτσι συνιστά ικανοποιητικό αντίλογο στους αμφισβητίες των προθέσεων των Σουηδών.

Ας δούμε την άποψη ενός συγγραφέα

Δεν γίνονται πλέον επιλογές «με κόστος»
Του Kωστα Xατζηαντωνιου

(Συγγραφέας και μέλος της Επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας.)

Η έννοια της βράβευσης (της όποιας βράβευσης) εμπεριέχει την αδυναμία της υποκειμενικότητας. Στη λογοτεχνία βέβαια, όπως και στις κοινωνικές επιστήμες, δεν υπάρχει αντικειμενικότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν κριτήρια και αισθητικές προϋποθέσεις, πως δεν υπάρχουν αξιολογικές αρχές. Τα βραβεία Νομπέλ και ειδικά αυτό της λογοτεχνίας έφεραν πάντα το βάρος μιας επιδεχόμενης πολλαπλές ερμηνείες διατύπωσης. Αναφέρομαι στην «ιδεαλιστική τάση» που έθετε με τη διαθήκη του ως γνώμονα αξιολόγησης ο και εφευρέτης της δυναμίτιδας ιδρυτής τους.

Παρά ταύτα, όσες ενστάσεις και αν εγείρονταν, όσο και αν πολλές επιλογές έμοιαζαν καταβολή καθυστερημένης οφειλής ή αγαθοεργία προς όφελος της ψυχής του δωρητού, τα εν λόγω βραβεία απολάμβαναν πάντα παγκόσμιου κύρους.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, η κατάρριψη κάθε αυθεντίας, η μεταμοντέρνα ασάφεια και ο γενικότερος κοσμοθεωρητικός σχετικισμός -και όλα τούτα υπό τη σημαία της πολιτικής ορθότητας ως νέας ιερότητας- φαίνεται να εξοβελίζουν τα αισθητικά προσχήματα. Είναι εύκολο να πυροβολείς ένα πτώμα (του Τσαουσέσκου εν προκειμένω) για να τιμήσεις μιαν ανυπότακτη συγγραφέα στέλλοντας παράλληλα μήνυμα για τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Διότι η Χέρτα Μίλερ δεν ήταν απλώς αντικαθεστωτική. Ηταν μια Γερμανίδα στη Ρουμανία.

Αυτό είναι το εύκολο.

Το δύσκολο είναι να στηρίζεις, αγνοώντας οικονομικά και άλλα συμφέροντα (πολιτικά ή εκδοτικά) τους συγγραφείς που μάχονται σήμερα υπό συνθήκες βαρβαρότητας.

Να τιμάς π.χ. έναν Κινέζο αντικαθεστωτικό συγγραφέα. Κάποτε η Σουηδική Ακαδημία το τολμούσε: το 1958 με τον Παστερνάκ, το 1970 με τον Σολζενίτσιν. Οσο και αν κάποιοι την κατηγορούσαν τότε για «πολιτικές επιλογές», ήταν επιλογές με κόστος.

Για την αγωνία του δικού μας καιρού και της δικής μας γενιάς τι έχουν να πουν οι ακαδημαϊκοί; Αυτό είναι το ζήτημα. Αλλά πριν συζητήσουμε για τα βραβεία Νομπέλ, μήπως πρέπει να συζητήσουμε πρώτα ποια λογοτεχνία έχουμε σήμερα;

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ