Ο ελέφαντας και το περιστέρι

Του Umberto Εco /

TΗΕ ΝΕW ΥΟRΚ ΤΙΜΕS ,

Πρόσφατα έγινα κατά τύχη μάρτυρας δύο παρόμοιων σκηνών: ενός 15χρονου κοριτσιού που ήταν απορροφημένο σ΄ ένα βιβλίο με αντίγραφα έργων τέχνης και δύο 15χρονων αγοριών που είχαν μαγευτεί από την επίσκεψή τους στο Λούβρο.

Οι γονείς και των τριών δεν είναι θρησκευόμενοι και οι έφηβοι μεγάλωναν σε χώρες με λαϊκά συστήματα· αυτή η έλλειψη θρησκευτικού υπόβαθρου έχει επηρεάσει σαφώς την ικανότητά τους να εκτιμούν την τέχνη που βλέπουν. Τους είναι δύσκολο να καταλάβουν γιατί ο Φρα Αντζέλικο εμφάνισε ένα κορίτσι να μιλάει σ΄ έναν άνδρα με φτερά στον «Ευαγγελισμό» ή γιατί στον πίνακα του Ρέμπραντ «Ο Μωυσής Σπάει τις Πλάκες του Νόμου» ένας κύριος κατεβαίνει μια πλαγιά κρατώντας βαριές πέτρινες πλάκες.

Κάποιες σκηνές των Χριστουγέννων ήταν οικείες σ΄ αυτούς τους νέους ανθρώπους, επειδή είχαν δει παρόμοιες εικόνες στο παρελθόν, όμως σε μια φάτνη περιελήφθησαν και τρεις άνδρες που φορούσαν μανδύες και κορόνες. Οι έφηβοι δεν είχαν ιδέα ποιοι ήταν οι άνδρες αυτοί και γιατί βρίσκονταν εκεί. Είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς σχεδόν τα τρία τέταρτα της δυτικής τέχνης αν δεν ξέρει τα γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, και τις ιστορίες των Αγίων.

Οι χειρότερες περιπτώσεις σύγχυσης συχνά συμβαίνουν όταν Δυτικοί (και όχι μόνο 15χρονοι) βρίσκονται μπροστά σε θρησκευτικές εικόνες από άλλους πολιτισμούς. Πολλοί κουνούν δύσπιστα το κεφάλι τους όταν μαθαίνουν πως οι Ινδουιστές λατρεύουν μια θεότητα με κεφάλι ελέφαντα, εντούτοις δεν βρίσκουν τίποτε παράξενο στο γεγονός ότι το ένα μέλος του χριστιανικού Τριαδικού Θεού είναι ένα περιστέρι.

Μεγάλο μέρος της σύγχυσης θα μπορούσε να αποφευχθεί αν τα σχολεία προσέφεραν στους μαθητές βασικές πληροφορίες για τις διδασκαλίες και τις παραδόσεις των διαφόρων θρησκειών. Το να λέμε πως αυτό δεν είναι απαραίτητο ισοδυναμεί με το να λέμε πως δεν πρέπει να διδάσκουμε στα παιδιά για τον Δία και την Αθηνά επειδή είναι απλώς χαρακτήρες από μύθους της αρχαίας Ελλάδας.

Είναι επικίνδυνο να περιορίζουμε τη θρησκευτική εκπαίδευση μόνο στη διδασκαλία της άποψης μίας και μόνο πίστης (για παράδειγμα, όπως συμβαίνει εδώ στην Ιταλία). Μαθητές που δεν είναι θρησκευόμενοι (ή είναι παιδιά μη θρησκευομένων) θα επιλέξουν να μην παρακολουθούν τέτοια μαθήματα κι έτσι θα χάσουν την ευκαιρία να διδαχθούν έστω και ελάχιστα θεμελιώδη πολιτιστικά στοιχεία. Και συνήθως οποιαδήποτε χρήσιμη αναφορά σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις αποκλείεται από τα μαθήματα αυτά.

Η περίπτωση αυτών των 15χρονων για τους οποίους μιλούσα, αυτούς που δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τους Τρεις Μάγους, μου δείχνει πως το ευρύ δίκτυο πληροφοριών που διαθέτουμε μεταδίδει όλο και λιγότερα γεγονότα που βοηθούν πραγματικά και όλο και περισσότερα που είναι παντελώς άχρηστα.