ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Γιατί δεν μπορεί η κεντρική τράπεζα να δανείζει το κράτος

Του Γιώργου Καισάριου

Κατ΄ αρχάς ας ξεκαθαρίσουμε τι είναι η κεντρική τράπεζα.

Η κεντρική τράπεζα είναι μια δημόσια αρχή, που έχει εξουσιοδοτηθεί από την νομοθετική εξουσία να διαχειρίζεται το νόμισμα της χώρας, την προσφορά χρήματος και τα επιτόκια. Επίσης, η κεντρική τράπεζα είναι η εποπτική αρχή του τραπεζικού συστήματος και λειτουργεί σαν κεντρικό αποθετήριο για το τραπεζικό σύστημα.

Ουσιαστικά δηλαδή, η κεντρική τράπεζα δεν είναι τίποτα άλλο από μια προέκταση του κράτους. Με λίγα λόγια, είναι μέρος της κρατικής μηχανής. Η κεντρική τράπεζα είναι επίσης ο δανειστής της τελευταίας ευκαιρίας (lender of last resort). Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό.

Σε περιόδους κρίσης, όταν δεν υπάρχουν αντισυμβαλλόμενοι, η κεντρική τράπεζα παίζει καθοριστικό ρόλο στην σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτή η ιδιότητα της κεντρικής τράπεζες, έχει σκοπό να αποφεύγονται τα bank runs.

Η κεντρική τράπεζα χρησιμοποιεί το εργαλείο του discount window για να εξασκήσει αυτή του την πολιτική.

Πρακτικά και ουσιαστικά, η κεντρική τράπεζα λειτουργεί σαν ενεχυροδανειστής. Και κάνει αυτή τη δουλειά πολύ καλά και υπάρχει λόγος που λειτουργεί όπως λειτουργεί.

Για χάρη της κουβέντας, ας πούμε ότι μια τράπεζα θέλει να καλύψει reserve requirements. Πάει λοιπόν στο discount window της κεντρικής τράπεζας και ζητάει λεφτά έναντι ενεχύρου. Επίσης για χάρη της κουβέντας, ας υποθέσουμε ότι το ενέχυρο είναι ένα ακίνητο.

Η κεντρική τράπεζα ζυγίζει πόσο περίπου κάνει αυτό το ακίνητο και στη συνέχεια χορηγεί στην τράπεζα ένα δάνειο, το ήμισυ της αξίας του ακινήτου με επιτόκιο 2%. Η κεντρική τράπεζα δεν τα έχει αυτά τα λεφτά. Τα πιστώνει ηλεκτρονικά στον λογαριασμό του τραπεζικού ιδρύματος στην κεντρική τράπεζα και η τράπεζα τα έχει προς διάθεση.

Η τράπεζα όμως θέλει να πάρει πίσω αυτό το ακίνητο, διότι είναι κατά πολύ μεγαλύτερο σε αξία από τα λεφτά που πήρε από την κεντρική τράπεζα. Με λίγα λόγια, η τράπεζα έχει κίνητρο να προσέξει πως θα διαχειριστεί αυτά τα λεφτά με σκοπό να της επιστραφεί το ενέχυρο.

Αυτό το δεδομένο, το ότι η τράπεζα έχει κίνητρο να επιστρέψει αυτά τα λεφτά στην κεντρική τράπεζα, με σκοπό να αντιστρέψει αυτή η συναλλαγή, είναι η πεμπτουσία της κεντρικής τραπεζιτικής.

Αυτό επίσης σημαίνει και κάτι ακόμα. Ότι το όλο σύστημα είναι αυτορυθμιζόμενο. Δεν έχει σημασία πόσα λεφτά έδωσε η κεντρική τράπεζα σε περίοδο κρίσης, αρκεί να έχει ζυγίσει σωστά την αξία του ενεχύρου, και με μαθηματική ακρίβεια οι συναλλαγές θα αντιστρέψουν.

Αυτό επίσης σημαίνει ότι ουσιαστικά δεν θα έχει τυπωθεί χρήμα που, θα προλάβει να μπει στην κυκλοφορία και να δούμε νομισματικό πληθωρισμό σαν αποτελέσματά αυτών των συναλλαγών.

Επίσης κάτι ακόμα, τα λεφτά που τυπώνει η κεντρική τράπεζα (τα ηλεκτρονικά λεφτά αν θέλετε), βασίζονται σε κάποια αξία, δεν τυπώνει η κεντρική τράπεζα αέρα κοπανιστό.

Τώρα ο λόγος που δεν δανείζει απευθείας η κεντρική τράπεζα το κράτος, είναι διότι, όπως είπαμε στην αρχή, η κεντρική τράπεζα δεν είναι παρά μέρος της κρατικής μηχανής... είναι το ίδιο το κράτος.

Θεωρητικά, αν αρχίσει να τυπώνει λεφτά το ίδιο το κράτος με σκοπό να τα χρησιμοποιήσει για δαπάνες, τότε το κράτος δεν έχει κανένα κίνητρο να επιστρέψει αυτά τα λεφτά πίσω στην κεντρική τράπεζα (στον εαυτό του δηλαδή). Με αποτέλεσμα, ό,τι δάνειο και να δώσει η κεντρική τράπεζα στο κράτος, θα μπει απευθείας στην κυκλοφορία και θα είναι άκρα πληθωριστικό.

Εν ολίγοις, είναι πολύ επικίνδυνο να αφήσουμε το κράτος να τυπώνει λεφτά χωρίς όριο και χωρίς ενέχυρο, διότι κανένας δεν έχει εμπιστοσύνη στους πολιτικούς ότι δεν θα γίνουμε Ζιμπάμπουε.

Αυτή είναι η βασική αρχή της λειτουργίας της κεντρικής τράπεζας.

Ο λόγος λοιπόν, που το κράτος δεν πρέπει να έχει την εξουσιοδότηση από την νομοθετική εξουσία, να μπορεί να τυπώνει λεφτά αλόγιστα, είναι διότι, σε μια τέτοια περίπτωση, η αγορά δεν θα έχει εμπιστοσύνη στην αξία του χρήμα. Και όταν η αγορά δεν έχει εμπιστοσύνη στην αξία του χρήμα, δεν έχει εμπιστοσύνη να επενδύσει και να παράγει.

Βέβαια στην περίπτωση της ΕΚΤ, έχουν καταπατηθεί όλοι οι κανόνες, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Και στην περίπτωση της FED, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι τα open market operations που κάνει, ουσιαστικά δανείζει απευθείας την Αμερικανική κυβέρνηση, αλλά αυτό επίσης είναι άλλη κουβέντα.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που θα πρέπει να έχετε υπόψη είναι ότι η κεντρική τράπεζα δεν είναι ιδιωτική (με εξαίρεση την Τράπεζα της Ελλάδος, που θεωρητικά είναι, διότι είναι η μοναδική στον κόσμο με free float 92%) αλλά είναι μέρος του κράτους.

Για αυτό τον λόγο, η Τράπεζα της Ελλάδος θα πρέπει να βγει από το ταμπλό το συντομότερο δυνατόών, όχι όμως για τους λόγους που ορισμένοι πολιτικοί έχουν αναφέρει αυτές τις μέρες...