Ο πειρασμός του ολοκληρωτισμού

Του ΤΖΟΝ ΛΟΪΝΤ

ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ μπορούν να κάνουν ευτυχισμένο τον πληθυσμό; Θα έπρεπε να προσπαθούν για να το καταφέρουν; Ο Ρίτσαρντ Λέιαρντ, διάσημος οικονομολόγος της London School of Economics, στο βιβλίο του «Happiness: Lessons from a New Science» εισηγείται την ιδέα ότι χρέος μιας κυβέρνησης είναι να θεσπίζει νόμους για να αυξάνει την ευτυχία.

Αυτό πρέπει να γίνεται, υποστηρίζει ο Λέιαρντ, κυρίως με την προώθηση της ισότητας των εισοδημάτων. Ο πλούτος συνήθως δεν αυξάνει την ευτυχία, αλλά οι μεγάλες εισοδηματικές ανισότητες σίγουρα αυξάνουν τη δυστυχία. Συνεπώς, για να μειωθούν οι ανισότητες, οι πλούσιοι πρέπει να πληρώνουν πολύ μεγαλύτερους φόρους. 

Η θέση του Λέιαρντ μοιάζει με ένα είδος σοσιαλισμού που πραγματοποιείται μέσω της φορολογίας των πλουσίων. Πρέπει να είμαστε δύσπιστοι. Στην πραγματικότητα μάλιστα πρέπει να θεωρούμε επικίνδυνο για μια κυβέρνηση το να επιδιώκει την αναζήτηση της ευτυχίας. 

Εξηγώ το γιατί.  

Πρώτον, όταν ο Λέιαρντ υποστηρίζει ότι η ευτυχία των λίγων καθορίζει τη δυστυχία των πολλών, αληθεύει και το αντίθετο: η ευτυχία πολλών γεννιέται συχνά από τη δυστυχία λίγων και μάλιστα, μερικές φορές, από τη δυστυχία πολλών. Στο παρελθόν έκαναν ευτυχισμένους τους ανθρώπους βάζοντάς τους να παρακολουθούν τις εκτελέσεις και τα βασανιστήρια. Σήμερα, σε ορισμένες κοινωνίες κάνουν ευτυχισμένους τους ανθρώπους ταπεινώνοντας τις γυναίκες, καταπιέζοντας και καταπνίγοντας τη θρησκευτική ελευθερία και την ελευθερία έκφρασης. 

Δεύτερον, στο παρελθόν και ακόμα και σήμερα έκαναν ευτυχισμένους τους ανθρώπους υποχρεώνοντάς τους να ζουν υπό ολοκληρωτικά καθεστώτα. Κλασικά παραδείγματα του προηγούμενου αιώνα υπήρξαν τα καθεστώτα του Στάλιν, του Χίτλερ και του Μάο. 

Τρίτον, οποιαδήποτε πολιτική που θα έπρεπε να πραγματοποιεί διακρίσεις απέναντι στην επιθυμία των ανθρώπων να βελτιώνουν διαρκώς την κατάστασή τους και που θα θεωρούσε την αυτοπραγμάτωση του ατόμου μόνον ως ένα «τρομερό και αντικοινωνικό» εγχείρημα είναι προορισμένη να αποτύχει. Εν μέρει αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η δημιουργικότητα δεν μπορεί να φιμωθεί, όπως κατέδειξε η ιστορία των ολοκληρωτικών καθεστώτων, και εν μέρει εξαρτάται από το γεγονός ότι η κατάπνιξη της δημιουργικότητας, με το πέρασμα του χρόνου, επηρεάζει αρνητικά τον πλούτο της κοινωνίας και τελικά όλοι θα βρεθούν σε χειρότερη κατάσταση. 

Περισσότερο από όλα τα σημεία που προαναφέραμε όμως ο αληθινός λόγος για να αντιτασσόμαστε σε μιαν επίσημη προώθηση της ευτυχίας είναι το ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας και της ελεύθερης βούλησης. Η ευτυχία, όπως και ο έρωτας και η φιλία και η επιλογή των ενασχολήσεων του ελεύθερου χρόνου και των διασκεδάσεων είναι και πρέπει να παραμείνουν κατά μεγάλο μέρος πράγματα που ανήκουν στην ιδιωτική σφαίρα. Σίγουρα η πολιτική μιας κυβέρνησης ασκεί επιρροή σε όλα αυτά, αλλά καθήκον των φιλελεύθερων - αριστερών ή δεξιών - είναι να προστατεύουν όσο το δυνατό περισσότερο την ιδιωτική σφαίρα. 

Στην αρνητική ουτοπία «Θαυμαστός καινούριος κόσμος» του Αλντους Χάξλεϊ, τα άτομα είναι ευτυχισμένα επειδή προγραμματίστηκαν για να είναι ευτυχισμένα από τότε που ήταν έμβρυα και επειδή παίρνουν φάρμακα της ευτυχίας για να εξασφαλιστεί ότι θα συνεχίσουν να είναι ευτυχισμένα. Η σκληρότητα του οράματος του Χάξλεϊ είναι πολύ πιο επικίνδυνη, στο βαθμό που η κοινωνία που αυτός περιγράφει δεν ζει την ευτυχία σαν κάτι που επιδιώκεται και επιτυγχάνεται, αλλά σαν κάτι προκαθορισμένο και προγραμματισμένο. 

Για τους περισσότερους από μας, η ανθρώπινη ζωή παραμένει κάτι στη διάρκεια του οποίου μπορούμε να επιδιώκουμε πολλά πράγματα, ένα από τα οποία μπορεί να είναι η ευτυχία. Αν μας το στερούσαν αυτό, θα γινόμασταν πιο φτωχοί, ακόμα και αν μας προγραμμάτιζαν την ευτυχία.