ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Το ευρώ και... η προφητεία του Φρίντμαν

Της Ζέζας Ζήκου

H κρίση έφερε στην επιφάνεια τη νευρικότητα, τη διχόνοια και την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ενωσης να δράσει. Η τραγωδία ανέδειξε ότι η γερμανική ισχύς επιτρέπει στο Βερολίνο να καθορίζει τους όρους του παιχνιδιού. Ομως, φράου Μέρκελ, η Ευρωζώνη δεν είναι ριάλιτι, όπου τα μέλη της μπορούν να διώχνουν τους αδύναμους κρίκους έναν έναν, σπρώχνοντάς τους στον οικονομικό Αρμαγεδδώνα. Αν οι άρρωστες οικονομίες υιοθετήσουν και άλλα μέτρα δημοσιονομικού χαρακτήρα, τότε αναμφίβολα η κοινωνική έκρηξη θα θέσει όλα τα άλλα ζητήματα σε δεύτερη μοίρα.

Φθάσαμε στο σημείο, το ευρώ να αντιμετωπίζεται από τις διεθνείς αγορές με επιφυλακτικότητα, και το νόμισμα που κάποτε το αποκαλούσαν «μεταμφιεσμένο μάρκο» τώρα το περιγράφουν ως «μεταμφιεσμένη δραχμή». Σήμερα που οι αγορές ποντάρουν στο γκρέμισμα της Ιταλίας και της Ισπανίας και που το ευρώ απειλείται με διάλυση(!), το επιχείρημα ότι η Ευρωζώνη χρειάζεται οικονομική διακυβέρνηση α λα γερμανικά κερδίζει έδαφος.

Αμέτρητες ήταν οι χώρες που χτυπούσαν την πόρτα του ευρώ για να επωφεληθούν και εκείνες από αυτή την όαση ειρήνης. Να όμως που σήμερα η ασπίδα μετατράπηκε σε ρομφαία. Η Ευρωζώνη είναι ο αδύναμος κρίκος του παγκόσμιου συστήματος. Και το σύστημα εδώ και τρία χρόνια βρίσκεται σε βαθιά -συστημική- κρίση. Συνεχώς μεταλλασσόμενη. Από τον Μάιο του 2010 και μετά, με αφορμή την Ελλάδα, μεταλλάχτηκε στη μητέρα όλων των κρίσεων. Στην κρίση των κρατικών ομολόγων. Αν σκάσει αυτή η φούσκα, τότε θα πέσει το σύστημα συνολικά.

O Μίλτον Φρίντμαν είχε κάνει λάθος για το ευρώ. Ο άνθρωπος ο οποίος μαζί με τον Κέινς επηρέασε περισσότερο την οικονομική σκέψη του 20ού αιώνα, ήταν πεπεισμένος ότι δεν θα έβλεπε στη διάρκεια της ζωής του τη γέννηση αυτού του νομίσματος. «Δεν νομίζω ότι τα προσεχή χρόνια θα δημιουργηθεί κοινό νόμισμα στην Ευρώπη», δήλωνε την άνοιξη του 1996. «Ούτε το 1997, που είχε αρχικά ανακοινωθεί, ούτε το 1999 που κυκλοφόρησε στις αγορές, ούτε το 2002 που τα νομίσματα και τα χαρτονομίσματα του ευρώ αντικατέστησαν τα εθνικά νομίσματα στις τότε 13 χώρες-μέλη της Ευρωζώνης».

Ο Φρίντμαν πέθανε το 2006, σε ηλικία 96 ετών, εννέα χρόνια μετά την έναρξη της εφαρμογής ενός σχεδίου, το οποίο θεωρούσε μη ρεαλιστικό. Και πολλοί πολιτικοί ηγέτες στην Ευρώπη χλεύασαν το λάθος του Νομπελίστα της οικονομίας, το οποίο απέδωσαν στο προχωρημένο της ηλικίας του, στην εθνικότητά του (αμερικανική) και στην ιδεολογία του (φιλελεύθερη και μονεταριστική, δηλαδή η απόλυτη φρίκη).

Σήμερα, η χλεύη αυτή έχει εξαφανιστεί. Μιας και την κρίση, την οποία διέρχεται τώρα η Ευρωζώνη, ο Φρίντμαν την είχε προβλέψει. Την ημέρα που η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια σοβαρή κρίση -είχε εξηγήσει- θα έλθουν και πάλι στην επιφάνεια οι εθνικοί εγωισμοί. Το οικοδόμημα θα καταρρεύσει μιας και οι χώρες της Ευρωζώνης δεν θα έχουν την πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική και γλωσσική ομοιογένεια που έχουν οι αμερικανικές Πολιτείες.

Και όμως, μέχρι πρόσφατα ακόμη το ευρώ έμοιαζε το καλύτερο νόμισμα του κόσμου· το πιο συνετό, το καλύτερα προστατευμένο. Οι τράπεζες της Ευρωζώνης δεν υπέφεραν από τα προβλήματα των αγγλοσαξονικών και είχαν την προστασία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Χάρη στην ασπίδα του ευρώ, οι ευρωπαϊκές οικονομίες είχαν γλιτώσει από τις άγριες και καταστρεπτικές υποτιμήσεις που σκοτώνουν το εμπόριο.

Αν η Ευρώπη διέρχεται σήμερα κρίση, αυτό οφείλεται πρωτίστως στο ευρώ. Και δεν πρόκειται για κρίση, αλλά για κρίσεις: Κρίση χρεοκοπημένης χώρας, όπως δείχνει η περίπτωση της Ελλάδας. Κρίση ανταγωνιστικότητας, που απειλεί ευθέως μια χώρα σαν την Ισπανία - από το 1998 ώς το 2009 οι μισθοί στη χώρα αυτή αυξήθηκαν κατά 50% σε σχέση με μόλις 25% στη Γερμανία. Κρίση θεσμική, αφού η ανεξέλεγκτη αύξηση των ελλειμμάτων ενταφίασε οριστικά το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο υποτίθεται ότι θα έδινε την εγγύηση μιας σώφρονος οικονομικής πολιτικής στην Ευρωζώνη.

Η Συμφωνία του Μάαστριχτ τα είχε προβλέψει όλα, εκτός από το πιο σημαντικό: ποιοι μηχανισμοί αλληλεγγύης πρέπει να ενεργοποιηθούν, όταν μια χώρα της Ευρωζώνης βρεθεί στο χείλος της χρεοκοπίας και απειλεί και τις υπόλοιπες. Φαίνεται απίστευτο πως οι δημιουργοί του ευρώ δεν φαντάστηκαν ποτέ μέχρι τώρα ότι μπορεί να είναι απαραίτητος ένας πανευρωπαϊκός μηχανισμός διάσωσης ή ένας μηχανισμός αναδιάρθρωσης χρέους.

Κυρίως, όμως, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξακολουθούν να μην έχουν δώσει πειστική απάντηση για το τι πρέπει να κάνουν τώρα που έχει εξαπλωθεί η κρίση. Η επιμονή της Αγκελα Μέρκελ και η άρνηση των υπόλοιπων ηγετών να αντιπαρατεθούν με αυτήν οδήγησαν σε παράταση της κρίσης στην Ευρωζώνη, με τη Γερμανία στον πυρήνα να επιβάλλει ό,τι θεωρεί αναγκαίο και τον κ. Σαρκοζί να εμφανίζεται διατεθειμένος να απεμπολήσει πάγιες κατακτήσεις της Ενωσης, προκειμένου να κατοχυρώσει την ύπαρξη της Γαλλίας μέσω του γαλλογερμανικού άξονα.

Αυτό που κρατά σήμερα το ευρώ στη ζωή είναι η σύνθετη διαδικασία που θα χρειαζόταν για την κατάργησή του και την επιστροφή των εθνικών νομισμάτων. Το βέβαιο είναι ότι βρισκόμαστε μακριά από την «υπέροχη κοινή μας τύχη», στην οποία αναφερόταν κάποτε ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Και το επίσης βέβαιο είναι ότι ο Μίλτον Φρίντμαν άξιζε το βραβείο Νομπέλ με το οποίο τιμήθηκε.