ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Ο καπιταλισμός έχει πολλές όψεις

Toυ ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Οι Αγανακτισμένοι εξαφανίστηκαν τον τελευταίο καιρό από τις πλατείες της Ισπανίας, κι ας ήταν η επικαιρότητα πλούσια σε πολιτικές εξελίξεις. Το ίδιο συνέβη και στην Αθήνα. Το κίνημα «Καταλάβατε το Λονδίνο» συμπλήρωσε, αντίθετα, έναν μήνα ζωής, ενώ το αντίστοιχο αμερικανικό κίνημα δίνει κάθε τόσο στην Αστυνομία την ευκαιρία να κάνει επίδειξη δύναμης με εκατοντάδες συλλήψεις. 

Πολλοί αναλυτές προσδίδουν σε όλες αυτές τις κινητοποιήσεις τον ίδιο, «αντικαπιταλιστικό», χαρακτήρα. Κάνουν λάθος, σημειώνει ο Χα - Τζουν Τσανγκ, συγγραφέας του βιβλίου «23 πράγματα που δεν σας λένε για τον καπιταλισμό».  

Ο καπιταλισμός έχει πολλές όψεις. Και το να χαρακτηρίζονται συλλήβδην οι διαδηλωτές «αντικαπιταλιστές» επιτρέπει απλώς σε όσους είναι εναντίον των μεταρρυθμίσεων να αποφεύγουν την ουσία του προβλήματος.

Πολλοί Αμερικανοί θεωρούν χώρες όπως τη Γαλλία ή τη Σουηδία σοσιαλιστικές ή αντικαπιταλιστικές, γράφει ο Τσανγκ στην «Γκάρντιαν». Αν όμως οι Αμερικανοί του 19ου αιώνα μπορούσαν να ταξιδέψουν στον χρόνο και να επισκεφθούν τη σημερινή Αμερική, είναι βέβαιο ότι θα την έβρισκαν κι αυτή «σοσιαλιστική». Θα έβλεπαν με φρίκη ότι τα παιδιά δεν είναι πια ελεύθερα να δουλεύουν. Κι ότι οι ενήλικοι δεν μπορούν «να δουλεύουν όσο θέλουν», όπως είχε διακηρύξει το Ανώτατο Δικαστήριο το 1905, χαρακτηρίζοντας αντισυνταγματική την απόφαση της Πολιτείας της Νέας Υόρκης να περιορίσει την εργασία των αρτοποιών σε 10 ώρες την ημέρα. 

Πολλά μέτρα που όταν άρχισαν να εφαρμόζονται είχαν χαρακτηριστεί αντικαπιταλιστικά - ο βαθμιαίος φόρος εισοδήματος, το κράτος πρόνοιας, η απαγόρευση της παιδικής εργασίας, η θέσπιση του οκταώρου - αποτελούν σήμερα συστατικά στοιχεία του καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός έχει εξελιχθεί επίσης με διαφορετικό τρόπο σε κάθε χώρα, συνεχίζει ο νοτιοκορεάτης οικονομολόγος. 

Στην Ιαπωνία, η διαγώνια μετοχική ιδιοκτησία μεταξύ φιλικών εταιρειών καθιστά δύσκολη τη διαδικασία της εξαγοράς, με αποτέλεσμα οι ιαπωνικές επιχειρήσεις να μπορούν να κάνουν επενδύσεις σε πολύ πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα απ' ό, τι οι βρετανικές ή οι γαλλικές. Ο ίδιος στόχος διασφαλίζεται και στη Γερμανία αλλά με διαφορετικό σύστημα: η εκπροσώπηση των εργαζομένων στο διοικητικό συμβούλιο («συνδιαχείριση») τούς επιτρέπει να έχουν λόγο σε ζητήματα όπως το κλείσιμο ή η εξαγορά της επιχείρησης χωρίς να συνοδεύεται αυτό από μερίδιο στο μετοχικό κεφάλαιο. 

Ποικίλες μορφές έχει επίσης η εκπροσώπηση των εργαζομένων στις συλλογικές διαπραγματεύσεις: στη Γερμανία γίνεται με συνδικάτα στο επίπεδο του εργοστασίου, στη Σουηδία με ένα κεντρικό συνδικάτο. Στην τελευταία, μια οικογένεια - οι Βάλενμπεργκ - διαθέτει ένα αποφασιστικό μερίδιο μετοχών (άνω του 20%) στις περισσότερες σημαντικές εταιρείες της σουηδικής οικονομίας. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, οι εταιρείες της οικογένειας παράγουν το ένα τρίτο του ΑΕΠ. Παρά ταύτα, η σουηδική κοινωνία χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή ισότητα, κάτι που οφείλεται στην αποτελεσματική λειτουργία του κοινωνικού κράτους.

Η ισοπεδωτική κριτική του καπιταλισμού δεν έχει, έτσι, πολύ νόημα. Το ζητούμενο δεν είναι η κατάργησή του, αλλά η βελτίωσή του προς όφελος της πλειοψηφίας.