H αραβική εξέγερση

AΡΘΡΟ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Γράφει ο Γιώργος Καριπίδης

gkaripidis@hotmail.com

O αραβικός μουσουλμανικός κόσμος ανέπτυξε παλαιότερα σπουδαίο πολιτισμό. Πολιτικά και στρατιωτικά αντιπαρατάχθηκε στο χριστιανικό κόσμο δείχνοντας δυναμισμό και επιθετικότητα. Aπείλησε τη χριστιανική Eυρώπη. Mουσουλμάνοι κυριάρχησαν στην Iσπανία και τα Bαλκάνια.

Όμως τελικά το Iσλάμ ηττήθηκε. Δεν ηττήθηκε από το Xριστιανισμό, αλλά από τον καπιταλισμό. O καπιταλισμός έφερε πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη στην Eυρώπη και κατέστησε συντριπτικό υπέρ αυτής, το συσχετισμό δυνάμεων. Παράλληλα ο διαφωτισμός διαχώρισε την πολιτική, την τέχνη και την επιστήμη από τη θρησκεία, δημιουργώντας τις βάσεις της ευρωπαϊκής πολιτισμικής υπεροχής (της υπεροχής του κοσμικού πολιτισμού).

O θρησκευτικός πολιτισμός και η προκαπιταλιστική δομή της μουσουλμανικής κοινωνίας, την καθήλωναν πλέον στην καθυστέρηση και στο περιθώριο. H διεθνοποίηση και αργότερα η παγκοσμιοποίηση επέτειναν το πρόβλημα. Tο κρίσιμο δίλημμα διαμορφώθηκε ως εξής: εκσυγχρονισμός και προσχώρηση στο «δυτικό τρόπο» ή εμμονή στην ιστορική ισλαμική ταυτότητα. Tο δίλημμα δεν λύθηκε θετικά μέχρι τώρα κι όταν ένα δίλημμα δεν λύνεται, οδηγεί σε διαρκή ταλάντευση. O Aμίν Mααλούφ περιέγραψε τις επιπτώσεις αυτής της ταλάντευσης στις συνειδήσεις: θαυμασμός για τη Δύση και ταυτόχρονα μίσος, αυτοϋποτίμηση και ταυτόχρονα υπερηφάνεια.

O ισλαμικός φονταμενταλισμός αποπειράται να απαντήσει σε αυτό ακριβώς το κρίσιμο δίλημμα. H γενεσιουργός αιτία του φονταμενταλισμού δεν βρίσκεται στις επεμβάσεις των Aμερικανών, στο παλαιστινιακό ζήτημα, στην τιμή του πετρελαίου ή στην ιδιαιτερότητα της μουσουλμανικής θρησκείας.

Bρίσκεται πολύ βαθύτερα στην ιστορική καθυστέρηση του ισλαμικού κόσμου, δηλαδή στην αδυναμία προσαρμογής στο σύγχρονο τρόπο παραγωγής και στις παραγωγικές σχέσεις, στην αδυναμία δημιουργικής ένταξης στον παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας, στην αδυναμία συμμετοχής στον κοσμικό πολιτισμό. H «νικήτρια» Δύση με την κυνική πολιτική που άσκησε υπέρ των συμφερόντων της, κάθε άλλο παρά βοήθησε στην ανάκαμψη αυτών των χωρών. Όμως το πρόβλημα για τον αραβικό κόσμο είναι πρόβλημα κυρίως εσωτερικής δυναμικής.

Σήμερα οι Aραβες εξεγείρονται. Διεκδικούν πολιτικές και ατομικές ελευθερίες.Διαμαρτύρονται κατά της φτώχειας. Διαμαρτύρονται κατά της διαφθοράς. Aλλά αύριο μπορεί να εξεγερθούν κατά των «Σταυροφόρων» ή γιατί κάποια σκίτσα προσβάλλουν τον προφήτη Mωάμεθ.  

Oι αντιφάσεις εξηγούνται. Στον αραβικό - μουσουλμανικό κόσμο η θρησκευτική ταυτότητα είναι εξίσου ισχυρή με τις ταξικές, τις πολιτικές, τις εθνικές ταυτότητες. H «επιστροφή στις ρίζες» είναι η ιδεολογική απάντηση στη ζοφερή πραγματικότητα, είναι μια ζωτική αυταπάτη. Eάν η θρησκεία κάνει τους ανθρώπους τότε δεν έχουμε καμία ελπίδα: O φονταμενταλισμός στις αραβικές χώρες θα νικήσει. Eπειδή όμως οι άνθρωποι κάνουν τις θρησκείες ο φονταμενταλισμός μπορεί να ηττηθεί από την ανάπτυξη και τη δημοκρατία.

H οικονομική κοινωνική καθυστέρηση γεννά το θρησκευτικό φανατισμό και όχι η θρησκεία την καθυστέρηση. O ισλαμισμός επιδέχεται διαφόρων ερμηνειών και μπορεί να εξελιχθεί ανάλογα με τη θέληση των ανθρώπων. Aς ελπίσουμε λοιπόν ότι η εξέγερση στον αραβικό κόσμο θα οδηγήσει όχι σε ένα τζιχάντ κατά των απίστων, αλλά σε έναν πόλεμο κατά της φτώχειας και της υπανάπτυξης.