Η «Νέα» Αφρική και η Ελλάδα

Των Σωτηρη Μουσουρη και Αστερη Χουλιαρα*

Οι ειδήσεις για την Αφρική στην Ελλάδα συνήθως εστιάζονται στην πείνα, το αίμα και τον πόνο. Λείπουν οι αναφορές στα ΜΜΕ στις ελληνοαφρικανικές σχέσεις πέρα από σύντομες σποραδικές αναφορές σε ανθρωπιστικές δραστηριότητες Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Σπάνια η πολιτική μας ηγεσία επισκέπτεται, με την εξαίρεση της Νοτίου Αφρικής, κάποια χώρα της υποσαχαρικής Αφρικής, ενώ για πολλούς διπλωμάτες οι πρεσβείες στην Αφρική θεωρούνται τόποι εξορίας. Για τους περισσότερους Ελληνες επιχειρηματίες η ήπειρος είναι terra incognita. Ωστόσο, η Αφρική δεν έχει παραμείνει η ίδια. Αντίθετα, έχει αλλάξει πολύ και προς το καλύτερο. Η εικόνα της «μαύρης» ηπείρου των δικτατόρων, της φτώχειας και του έιτζ δεν είναι πια ακριβής.

Πρώτον, η Αφρική δεν είναι πια μια ήπειρος ένοπλων συγκρούσεων. Παρά την ανοιχτή πληγή του Νταρφούρ και τις συγκρούσεις «χαμηλής έντασης» στη Σομαλία, τη βόρεια Ουγκάντα, τη νοτιοανατολική Νιγηρία και τις ανατολικές επαρχίες της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, οι πληθυσμοί στις υπόλοιπες 48 χώρες της Αφρικής ζουν μια πρωτόγνωρη ειρηνική περίοδο χωρίς συγκρούσεις και χωρίς βία.

Δεύτερον, οι σημερινοί Αφρικανοί ηγέτες δεν έχουν καμιά σχέση με τις καρικατούρες του Μποκάσα και του Ιντι Αμίν Νταντά. Η πλειονότητα των Αφρικανών προέδρων σήμερα έχει εκλεγεί δημοκρατικά. Σύμφωνα με σχετική μελέτη του Freedom House, το 1977 μόνο 3 από τις 53 χώρες της Αφρικής μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν ως «ελεύθερες». Ο αντίστοιχος αριθμός το 2007 ήταν 22, ενώ ο αριθμός των «μη ελεύθερων χωρών» μειώθηκε από 25 στο 15. Σε αντίθεση με το παρελθόν, οι Αφρικανοί πρόεδροι εγκαταλείπουν την εξουσία όταν ηττώνται στις εκλογές. Και οι περισσότεροι ηγέτες της ηπείρου έχουν σπουδάσει σε δυτικά πανεπιστήμια, είναι πραγματιστές και δεν θεωρούν πια τους ξένους ως υπεύθυνους όλων των προβλημάτων τους.

Τρίτον, έπειτα από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες στασιμότητας, οι αφρικανικές οικονομίες αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς. Το ΑΕΠ της ηπείρου αυξανόταν στο διάστημα 2004-9 με μέσους ετήσιους ρυθμούς υψηλότερους από 5%. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το 2010, οκτώ αφρικανικές οικονομίες θα είναι ανάμεσα στις 20 ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, ενώ οι επενδύσεις στην Αφρική έχουν τις υψηλότερες αποδόσεις στον κόσμο.

Σχεδόν όλες οι αφρικανικές χώρες περιόρισαν τα ελλείμματα και ήραν τους περιορισμούς στις ξένες επενδύσεις. Με την εξαίρεση της Ζιμπάμπουε, ο πληθωρισμός είναι χαμηλός και οι δασμοί έχουν μειωθεί σημαντικά. Το 2008, 72 δισεκατομμύρια δολάρια ξένων επενδύσεων εισέρρευαν στην ήπειρο, μια τεράστια αύξηση σε σχέση με τα 9 δισεκατομμύρια το 2000. Χάρη στην ανάπτυξη δημιουργείται μια μεσαία τάξη.

Υπολογίζεται ότι 300 εκατομμύρια Αφρικανοί διαθέτουν πλέον ένα μέσο εισόδημα που ξεπερνά τα 2.400 δολάρια τον χρόνο. Οι εικόνες των παιδιών που πεινούν σε μια ήπειρο που υποφέρει από αυταρχικά καθεστώτα και βίαιες συγκρούσεις αφορούν λίγες χώρες και ορισμένες περιοχές της ηπείρου. Υπάρχει και μια άλλη Αφρική, αποτελούμενη από πολυτελή γραφεία σε ουρανοξύστες και από δρόμους που ασφυκτιούν από την κυκλοφορία.

Ισως η χώρα που έχει αντιληφθεί περισσότερο από κάθε άλλη τη μεταμόρφωση της Αφρικής, είναι η Κίνα. Το 2000 η Κίνα ήταν ο τέταρτος εμπορικός εταίρος της Αφρικής. Το 2008 η Κίνα ξεπέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής με το εμπόριο δεκαπλασιασμένο, φθάνοντας τα 107 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα κινεζικά προϊόντα έχουν κατακλύσει την ήπειρο και οι αφρικανικές εξαγωγές πρώτων υλών στην Κίνα έχουν αυξηθεί θεαματικά. Επίσης, οι Κινέζοι υλοποιούν πάνω από 1.000 επενδυτικά σχέδια ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων σε διάφορες αφρικανικές χώρες.

Ωστόσο, η Κίνα δεν είναι η μόνη δύναμη που προσεγγίζει την Αφρική. Υπάρχει ένας αυξανόμενος δυναμισμός και στις ευρω-αφρικανικές σχέσεις. Οι διαπραγματεύσεις Ε. Ε. και αφρικανικών κρατών για την υπογραφή νέων Οικονομικών Εταιρικών Συμφωνιών (Economic Partnership Agreements) αναμένεται να οδηγήσουν σε μείωση των δασμών και σε μεγάλη αύξηση του διμερούς εμπορίου. Για πρώτη φορά στα τελευταία 50 χρόνια, οι αφρικανικές οικονομίες ανοίγονται στις ευρωπαϊκές εξαγωγές.

Παρά την έλλειψη αποικιακού παρελθόντος και παρά την ύπαρξη δραστήριων ελληνικών κοινοτήτων, η ελληνική παρουσία στην Αφρική είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Το εμπόριο είναι ασήμαντο και οι ελληνικές επενδύσεις ελάχιστες. Αντίθετα, από μας οι γείτονές μας κινούνται ταχύτερα. Για παράδειγμα, σε μια πρόσφατη τουρκο-αφρικανική συνάντηση κορυφής, η Αγκυρα ανακοίνωσε ότι θα διπλασιάσει την τουρκική παρουσία στην ήπειρο, ανοίγοντας 15 νέες πρεσβείες και προωθώντας μεγάλες επενδύσεις.

Σήμερα, πρέπει να αντιληφθούμε ότι έχουμε απέναντί μας μια «νέα Αφρική», που προσφέρει πολλές ευκαιρίες στην ελληνική διπλωματία και τους Ελληνες επιχειρηματίες. Νέες αγορές για ορισμένα προϊόντα μας και υπηρεσίες και επενδυτικές συνεργασίες σε ορισμένες χώρες είναι χρήσιμο να διερευνηθούν σε μια εποχή που η Αφρική δεν έχει αναλογικά πληγεί σοβαρά από τη διεθνή χρηματοοικονομική κρίση. Είναι καιρός η Ελλάδα, ύστερα από χρόνια αδράνειας, να στρέψει το ενδιαφέρον της και προς την Αφρική.

* Ο κ. Σωτήρης Μουσούρης είναι πρόεδρος του Ελληνο-Αφρικανικού Επιμελητηρίου και πρώην αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Ο κ. Αστέρης Χουλιάρας είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.