"Κόμμα = Ομάς ανθρώπων, ειδότων ν' αναγιγνώσκωσι και ν' αρθογραφώσιν εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπο ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν' αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παρέχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι"
Εμμανουήλ Ροΐδης , Έλληνας πεζογράφος και κριτικός (1836-1904)


Ο ρόλος και η αποστολή του πανεπιστημίου

Του Αντωνη Μακρυδημητρη
(καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών)

Τον προσεχή Μάιο θα διεξαχθούν οι εκλογές για την ανάδειξη των νέων πρυτανικών αρχών στα πανεπιστήμια της χώρας. Την ίδια περίοδο χιλιάδες νέοι και νέες θα εισέρχονται στο τελευταίο στάδιο μιας έντονης και απαιτητικής έως ψυχοφθόρας προσπάθειας για την εισαγωγή τους σε αυτά. Το ζήτημα είναι, λοιπόν, πώς προετοιμαζόμαστε εμείς οι παλαιότεροι για να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των νέων ανθρώπων. Σε αυτό το ακανθώδες ερώτημα είναι ίσως αναπόφευκτο ότι δίδονται ποικίλες απαντήσεις, που άλλοτε διαπνέονται από μια διάθεση καταγγελίας των πάντων και άλλοτε από υπερβάλλουσα αισιοδοξία.

Δεν είναι αυτή η κατάλληλη στιγμή για να αναφερθούμε εν εκτάσει στα κρίσιμα προβλήματα της ανώτατης παιδείας στη χώρα μας (τον κρατισμό και τη γραφειοκρατική εξάρτηση, τον συντεχνιασμό και την κομματικοποίηση, τη χαλαρότητα των σπουδών, της διδασκαλίας και της έρευνας, τη διακύβευση της ποιότητας).

Ούτε για το ατελέσφορο της διαρκούς απόπειρας μεταρρύθμισής της, που σαν τον ιστό της Πηνελόπης κάποιοι τον υφαίνουν και άλλοι τον ξηλώνουν καθημερινά. Πολλοί στα πανεπιστήμια αισθάνονται ότι βιώνουν τη διάψευση ενός μύθου - του μύθου της αυτονομίας, της πνευματικής και επιστημονικής αριστείας, της πληρότητας και εντελέχειας της πανεπιστημιακής ζωής.

Προκειμένου να καταστεί δυνατή η αναστήλωση του κύρους και της ευρυθμίας του πρώτου δημόσιου πανεπιστημίου της χώρας είναι αναγκαίο να συμφωνηθεί και να εφαρμοστεί ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα τήρησης ορισμένων αρχών, όπως οι ακόλουθες:

Α. Η αξιοκρατία και η άμιλλα στη σπουδή και την έρευνα (βασική και εφαρμοσμένη) πρυτανεύει, ώστε το πανεπιστήμιο να επιτελέσει τον ρόλο του για τη διαμόρφωση και αναπαραγωγή του πνευματικού κεφαλαίου της χώρας.

Β. Η διακίνηση των ιδεών και η αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας δεν μπορεί να παρεμποδίζεται και να εκφυλίζεται με πρακτικές δημοσιοϋπαλληλικής ραθυμίας ή καταχρηστικής παραμόρφωσης του «ασύλου». Δημοκρατία δεν σημαίνει ασυδοσία ούτε ανευθυνότητα και η ελευθερία δεν συνάδει με απαγορεύσεις και αποκλεισμούς. Οι τυχόν διαφωνίες μπορεί να επιλύονται με διάλογο και ειρηνικά μέσα δίχως αδράνεια και αβελτηρία. Ο θεσμός του Πανεπιστημιακού Συνηγόρου, εφόσον ιδρυθεί, μπορεί να συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση.

Γ. Η νομιμότητα, η δημοσιότητα και η διαφάνεια όλων των διαδικασιών του πανεπιστημίου, μαζί με τη σώφρονα αξιοποίηση όλων των πόρων του, αποτελεί συνθήκη sine qua non για την ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία του. Για τούτο είναι αρμόδια η εκάστοτε διοίκησή του (αιρετή και μη), η οποία δεν μπορεί να ασκείται από μη ειδικούς και αρμοδίους. Ούτε να περιπλέκεται στα γρανάζια του νομικισμού, της τυπολατρίας, του συντεχνιασμού και της γραφειοκρατίας.

Δ. Η αυτονομία του πανεπιστημίου τέμνεται με τον τερματισμό του καθεστώτος της αποικιοποίησής του από αλλότριες προς τη φύση του λογικές και προτεραιότητες οικονομικού ή επιχειρηματικού χαρακτήρα, πολιτικής ή κομματικής σκοπιμότητας. Το πανεπιστήμιο δεν είναι οίκος εμπορίου ούτε θύλακας κομματισμού, κρατισμού ή ευνοιοκρατίας. Η παιδεία δεν υπηρετεί το κέρδος ούτε την εξουσία, είναι κοινή ωφέλεια και αξία. Ανήκει στην κοινωνία των πολιτών και προάγει το πνεύμα της ελευθερίας.

Ε. Το πανεπιστήμιο αποτελεί κορυφαίο ανθρωπιστικό θεσμό και προσφέρει στην κοινωνία το κύριο πεδίο συνάντησης ιδεών, εννοιών και ρευμάτων σκέψης, που είναι ανοιχτές σε προβληματισμούς και κριτική μακριά από δογματισμούς και αγκυλώσεις της μιας ή της άλλης μορφής. Εκφράζει την κριτική συνείδηση της κοινωνίας με θάρρος και υπευθυνότητα, αλλ’ όχι με νωθρότητα και μαλθακότητα, με ανοχή και σεβασμό στην αντίθετη άποψη, αλλ’ όχι φόβο ούτε θράσος.

Υπερνικώντας, λοιπόν, τη μοιρολατρία του «τίποτα δεν γίνεται» μπορούμε να δράσουμε αποφασιστικά ώστε το πανεπιστήμιο να αποτελέσει ξανά μιαν εστία φωτός (σχολείο των σχολείων της Ελλάδος) και να προσφέρει ευκαιρίες μιας αυθεντικά πνευματικής ζωής στα μέλη (παλιά και νέα) της πανεπιστημιακής μας κοινότητας. Αλλά και να λειτουργήσει ως ένας φάρος αλήθειας, κριτικής σκέψης, ορθολογισμού και δημιουργικότητας στη χειμαζόμενη από την κρίση κοινωνία μας. Με «αρετή και τόλμη».

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Δεν υπάρχουν σχόλια: