Μυστικότητα και Πληροφορία στις Διεθνείς Σχέσεις

Γράφει ο Ηλίας Μπαντέκας,

Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Brunel University

Με αφορμή τη σύλληψη του ιδρυτή της Wikileaks για την αναπαραγωγή στο Διαδίκτυο μυστικών αρχείων των ΗΠΑ γεννάται το εξής ερώτημα: είναι ωφέλιμο αλλά και σωστό τα κράτη να δρουν μυστικά στις διεθνείς τους σχέσεις;  

Υπάρχουν ορισμένες πράξεις οι οποίες εξ ορισμού είναι απόρρητες, όπως η κατασκοπεία και η διπλωματία.

Η αναμφισβήτητη ωφελιμότητα και των δύο αφορά το ουσιαστικό τους σκέλος (δηλαδή το αποτέλεσμα που επιφέρουν), ενώ η μυστικότητα αποτελεί κομμάτι της διαδικασίας για την άσκησή τους. Η ωφελιμότητα λοιπόν και η ορθότητα της διαδικασίας αναφέρονται σε διαφορετικές αξίες. Το μυστικό σκέλος της κατασκοπείας είναι αυτονόητο. Οσον αφορά τη διπλωματία, ένας βαθμός απορρήτου είναι επιτακτικός με την ίδια λογική που ένας εργαζόμενος δεν θα διανοούνταν να κατακρίνει δημοσίως το αφεντικό του. Εν πολλοίς, η μυστικότητα στη διπλωματία αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τα κράτη.

Το ότι όμως οι κυβερνήσεις πασχίζουν να κρατήσουν τις διεθνείς τους σχέσεις μυστικές δεν σημαίνει ότι επιτάσσεται να γίνει κάτι τέτοιο. Απλά πασχίζουν, δεν υπάρχει πρέπει. Σε διαφορετική περίπτωση θα έπρεπε να αρθεί η ελευθερία του Τύπου και οτιδήποτε έχει σχέση με τις διεθνείς δραστηριότητες της κρατικής μηχανής θα ήταν αναγκασμένο να περνά μέσα από μηχανισμούς λογοκρισίας. Η ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου είναι λοιπόν δυνάμεις αντίρροπες προς τον απόρρητο χαρακτήρα ορισμένων πληροφοριών, χωρίς όμως μία από τις αξίες αυτές να καταργεί την άλλη.

Στην περίπτωση της Wikileaks δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με διαρροή πληροφοριών που αφορούν μυστική διπλωματία. Ενα σημαντικό μέρος των αποκαλύψεων αφορά πράξεις κρατικών στελεχών οι οποίες αν είχαν τελεστεί από απλούς πολίτες των ΗΠΑ εντός της επικράτειάς της θα υπόκειντο σε ισόβια κάθειρξη. Για παράδειγμα, αναφέρονται βασανισμοί κρατουμένων και πρακτικές που αντιβαίνουν στο δίκαιο του πολέμου, όπως η θανάτωση στρατιωτών που είναι σε διαδικασία παράδοσης. Η επίσημη θέση των ΗΠΑ είναι ότι η αποκάλυψη αυτών των στοιχείων θέτει σε κίνδυνο το πολιτικό και στρατιωτικό της προσωπικό ανά τον κόσμο και βλάπτει τη συνεργασία των κρατών!

Η εμπειρία δείχνει ότι η μυστικότητα καθ’ όλα παράνομων πράξεων χωρίς την επιβολή ποινής στους δράστες δεν επιφέρει ουσιαστικά οφέλη στα κράτη. Το μόνο που κάνει είναι να γεννά ατιμωρησία. Επειδή κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο σε ένα κράτος δικαίου, πρέπει ο Τύπος και γενικά οι λαοί να αντιμάχονται τη μυστικότητα αυτού του είδους των πληροφοριών. 

Μέχρι πριν από λίγο καιρό οι ΗΠΑ καταδίκαζαν την Κίνα γιατί απαγόρευε την απρόσκοπτη ροή πληροφοριών μέσω του Google στους Κινέζους πολίτες, κατηγορώντας την για περιορισμό στην ελευθερία του Τύπου. Οταν αξίες και ελευθερίες αμαυρώνονται και περιορίζονται για χάρη δήθεν οφελών, τότε δύσκολα τις ανακτάς ξανά στην πρότερη μορφή τους.