Κοινωνία ώρα, περίπου, μηδέν

Tης Mαριας Kατσουνακη

Περισσότερο και από την πτώχευση, τις ισορροπίες (έστω και κατά φαντασίαν) που ανατρέπονται η μία μετά την άλλη, τα σπασμένα που καλούμαστε όλοι ανεξαιρέτως οι θαμώνες να πληρώσουμε (συμμετείχαμε ή όχι στο γλέντι), την παγωμένη διάθεση και το τρομοκρατημένο βλέμμα, η μεγαλύτερη απώλεια των καιρών είναι η κοινωνική συνοχή.

Για «κοινωνικό εμφύλιο» μιλούσαμε πριν από λίγες εβδομάδες. Στο διάστημα που μεσολάβησε, το ρήγμα έχει βαθύνει, διαλύοντας έναν κοινωνικό ιστό ο οποίος, ούτως ή άλλως, δεν φημιζόταν για τη συλλογικότητα και τους γερούς αρμούς του. Δεν διψούν μόνο οι «αγορές για αίμα», αλλά και οι πολίτες. Λεκτικές, κατά μέτωπον, επιθέσεις σε πολιτικούς, οργή για εκπροσώπους των ΜΜΕ, τόνοι μίσους για «όσους έφεραν τη χώρα σε αυτήν την κατάσταση».

Τα δημοσιεύματα αποκαλύπτουν, τροφοδοτώντας τον, αναπόφευκτο, εθνικό διχασμό. Οι New York Times αναπαράγουν καταγεγραμμένα στοιχεία: 324 κάτοικοι των βορείων προαστίων της Αθήνας έχουν δηλώσει, στα φορολογικά έντυπα, ότι έχουν πισίνα. Ελεγκτές της εφορίας μελέτησαν δορυφορικές φωτογραφίες της περιοχής και εντόπισαν 16.974 πισίνες... Εκατόν πενήντα ιατρεία στο Κολωνάκι. Οι μισοί γιατροί έχουν δηλώσει εισόδημα μικρότερο των 40.000 ευρώ τον χρόνο ενώ 34 δηλώνουν μικρότερο και των 13.300 ευρώ!..

Ο Φρίντριχ Σνάιντερ, πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Γιοχάνες Κέπλερ, του Λιντς, μελετάει τις μαύρες οικονομίες της Ευρώπης: το 2009 η ελληνική παραοικονομία αντιστοιχούσε στο 25% του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος και για το 2010 υπολογίζεται ότι θα αντιστοιχεί στο 25,2%. Το ποσοστό στις ΗΠΑ είναι 7,8%.

Στο site της «Καθημερινής», κάτω από κείμενα των αρθρογράφων της, οι αναγνώστες ξεσπαθώνουν. Είναι «κομπλεξικοί» όσοι καταφέρονται εναντίον οικιών μετά πισίνας, ζηλεύουν και φθονούν τον πλούτο των άλλων· οι δημόσιοι υπάλληλοι να πληρώσουν· όχι, οι βουλευτές με τις προκλητικές αποδοχές· μετά την Υβρι πρέπει να έρθει η Νέμεσις. Ο Μπρεχτ έχει την τιμητική του: «Από το Τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε, μα οι δυνατοί πρέπει να γινούνε τίποτα».

Ενας κόσμος σε αναβρασμό, η ατμόσφαιρα μυρίζει καμένο λάστιχο. Ο κίνδυνος ελλοχεύει: να καταλογίζονται ευθύνες στο διηνεκές, να ζούμε σε καθεστώς πυρακτωμένης διαμάχης και μέσα στον γενικό σαματά να ξεγλιστρούν –και πάλι– οι επιτήδειοι. Κάνουν θραύση, λέει, τελευταία, ειδικά «καλύμματα» για πισίνες, στο χρώμα του περιβάλλοντος δαπέδου έτσι ώστε να μην εντοπίζονται από τον δορυφόρο. Με έτη προϋπηρεσίας στην παρανομία, αμφιβάλλουμε ότι θα οργιάσει η «ευρηματικότητα», τώρα που σφίγγει κάπως ο κλοιός;

Η προσωπική ευθύνη αρνείται να πληρώσει το χρέος της. Ο ατομικισμός θριαμβεύει, τροχίζοντας τα δόντια του σε μια ρημαγμένη κοινωνία. Πάντα κάποιος άλλος προηγείται, πάντα κάποιος άλλος ενέχεται περισσότερο.

Ψυχολόγοι και ψυχίατροι επιστρατεύονται για να ερμηνεύσουν ή απλώς να περιγράψουν συμπτώματα και φαινόμενα. Μια κοινωνία που ξετυλίγει τους επιδέσμους, διαπιστώνοντας ό, τι υποψιαζόταν: τα μέλη της έχουν κακοφορμίσει. Κάποιοι φωνάζουν «κόψτε τα», κάποιοι σπεύδουν με αποσμητικά χώρου, άλλοι τα κοιτούν εμβρόντητοι, μερικοί σιωπούν και αναζητούν βοήθεια, ορισμένοι αγορεύουν για να διώξουν τον φόβο, λίγοι προσπαθούν να εκτιμήσουν την κατάσταση και να προτείνουν λύσεις.

Δύσκολο να μιλήσεις, δύσκολο και να μη μιλήσεις. Ενα είναι βέβαιο: τα μέτωπα που ανοίγονται δεν είναι μόνο για κακό. Εκλύεται ενέργεια, η ενέργεια προκαλεί μετατοπίσεις και ζυμώσεις. Ο αγώνας δρόμου ανάμεσα στη σοβαρότητα και τη γελοιότητα, την εντιμότητα και τη διαφθορά, μπορεί να έχει απροσδόκητα αποτελέσματα.

Αυτήν την εποχή που οι κεραίες είναι σε εγρήγορση και το κοινωνικό κράτος σε υποχώρηση, η γνώση δεν μπορεί να είναι ξεκομμένη από την πράξη. Οσο η αγανάκτηση διογκώνεται, η πολιτική οφείλει να δημιουργήσει βαλβίδες ασφαλείας. Να πράξει, ώστε να εκτονωθεί η δυσαρέσκεια. Αλλιώς ο εκτροχιασμός δεν θα είναι μόνο της ελληνικής οικονομίας αλλά και της ελληνικής κοινωνίας.