Στο πρώτο φιλμ της κινηματογραφικής σειράς «Χαϊλάντερ», ο Φρέντι Μέρκιουρι τραγουδά το θλιμμένο «Ποιος θέλει να ζει για πάντα;». Μένοντας συνεχώς μόνος, αφού όλοι οι αγαπημένοι του γερνούν και πεθαίνουν, ο αιωνόβιος Χαϊλάντερ βιώνει την αθανασία σαν μια κατάρα από την οποία επιθυμεί να λυτρωθεί. Σαν κατάρα βιώνει και ο κλασικός «Ιπτάμενος Ολλανδός» του Βάγκνερ τη δική του αθανασία. Κι όμως, ο πόθος για την αιώνια ζωή -μάλλον: για την αιώνια νιότη- θα φωλιάζει για πάντα στην ανθρώπινη ψυχή.
Από την αμβροσία των αρχαίων θεών και τον Πίτερ Παν έως τα σύγχρονα φαρμακευτικά σκευάσματα και καλλυντικά, την «πλαστική ομορφιά» των χειρουργείων, τις ακραίες δίαιτες και τη ροπή προς μια ζωή αποστειρωμένη, ο άνθρωπος θα αρνείται πάντα τη φθορά, το γήρας, τον θάνατο.
«Καταπολεμήσαμε τις αιτίες της πολύ πρόωρης θνησιμότητας», σχολιάζει ο νοσοκομειακός και πανεπιστημιακός γιατρός Θάνος Μπενέτος, «αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αφού σήμερα φτάνουμε τα 90 σε λίγα χρόνια θα φτάνουμε τα 120. Αυτά τα πράγματα δεν λειτουργούν αθροιστικά».
Ο καρδιολόγος Θάνος Μπενέτος ασχολείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια με τη γηριατρική και τη βιολογία της γήρανσης, και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου», που κυκλοφόρησε τελευταία από τις εκδόσεις Πατάκη.
«Παραμένω καρδιολόγος», παρατηρεί, «ωστόσο τα τελευταία δώδεκα χρόνια ασχολούμαι πολύ με τη γηριατρική: με ποιο τρόπο η ηλικία μεταβάλλει τους μηχανισμούς και το σώμα, πώς κάποιες αρρώστιες αφορούν άτομα μεγάλης ηλικίας, το ότι για να θεραπεύσεις οποιαδήποτε πάθηση σε ηλικιωμένους πρέπει να προσεγγίσεις τον ασθενή ολιστικά. Από εκεί που ως γιατρός επικεντρώνεις το ενδιαφέρον σου σε συγκεκριμένο όργανο του ανθρώπινου σώματος, περνάς σε έναν τομέα όπου πρέπει να έχεις γνώσεις πάνω στη βιολογία της γήρανσης, σε ζητήματα κοινωνικά, ιατροκοινωνικά, ακόμα και υπαρξιακά, φιλοσοφικά, με την ευρεία έννοια φυσικά».
«Αντι-τσελεμεντές» Και το βιβλίο; «Είναι ένας “αντι-τσελεμεντές”. Ενα από τα κίνητρα για να το γράψω ήταν για να εκφράσω την αντίθεσή μου σε όλες αυτές τις θεωρίες “πώς θα ζήσετε μέχρι τα 150” ή ότι “η επόμενη γενιά θα ζει μέχρι τα 180” κ.ο.κ. Κυκλοφορεί πολλή σαβούρα που δεν είναι μόνον προϊόντα αφέλειας. Χωρίς να μπαίνουμε σε θεωρίες συνωμοσίας, υπάρχουν οργανωμένα κυκλώματα, εμπόριο εκτεταμένο φαρμάκων που δίδονται μέσω Διαδικτύου, αυξητικές ορμόνες, π.χ., που λανσάρονται από εταιρείες που επίσης λανσάρουν συμπληρώματα διατροφής, από αυτά που βρίσκει κανείς σε γυμναστήρια. Χάπια αντιοξειδωτικά, φάρμακα με μικροστοιχεία κτλ. κυκλοφορούν από εταιρείες που κατασκευάζουν και καλλυντικά, κυρίως όμως είναι τα κυκλώματα που δρουν μέσω του Διαδικτύου. Βεβαίως, σε ορισμένες ενδείξεις τα προϊόντα τους έχουν νόημα. Π.χ., η αυξητική ορμόνη δίνεται σε παιδιά με νανισμό, με καθυστέρηση της ανάπτυξης κτλ. Ωστόσο το πράγμα ξεφεύγει και τέτοια προϊόντα λανσάρονται ως αντιγηραντικά».
Σύμφωνα με τον Θ. Μπενέτο, υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία αντιγήρανσης: «Είναι τα λεγόμενα αντιγηραντικά βιβλία, τα αντιγηραντικά ινστιτούτα, οι αντιγηραντικές ακαδημίες που δίνουν και διπλώματα. Στην Αμερική υπάρχει ένα μεγάλο ινστιτούτο που λέγεται 4 Α (Anti-Aging American Association), η οποία δίνει διπλώματα στον οποιονδήποτε, δεν χρειάζεται να είσαι καν γιατρός.
»Σε κάθε περίπτωση, τα φάρμακα βοηθούν αλλά το ουσιαστικότερο είναι αυτό που γράφω και στο βιβλίο: να έχει ένα ηλικιωμένο άτομο κοινωνικές επαφές, να είναι κοινωνικά δραστήριο, να ασκεί το μυαλό του, να μαθαίνει καινούργια πράγματα, έτσι γερνάς καλύτερα και ίσως να ζήσεις και περισσότερο. Αλλά αυτή η άποψη δεν είναι “σέξι”. Σέξι είναι να δίνεις χάπια, ορμόνες, με την υπόσχεση ότι θα ζήσεις περισσότερο και ότι στα 70 σου θα είσαι περδίκι. Δυστυχώς αυτό κάνουν και σοβαροί επιστήμονες».
Γυναίκες οι «αιωνόβιες» Δεν λείπουν οι συμβουλές για μια καλύτερη ζωή στο «Αλφαβητάρι», το οποίο αποκαθηλώνει μύθους. «Λένε ότι οι άνθρωποι που παίρνουν βιταμίνες ζούνε καλύτερα και περισσότερο. Αυτή όμως είναι η μισή αλήθεια: η άλλη μισή είναι ότι όσοι παίρνουν συστηματικά βιταμίνες ασκούνται, διατρέφονται καλά κτλ., συνεπώς δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι βιταμίνες είναι που βοηθούν. Ολες οι μελέτες και οι έρευνες, διοργανωμένες μάλιστα από εταιρείες που είχαν συμφέρον να αναδείξουν αυτά τα σκευάσματα και τα φάρμακα, έχουν αποδείξει ότι τίποτε απ’ όλα αυτά δεν βοηθά σημαντικά στην αντιγήρανση - χώρια τις παρενέργειες, ακόμα κι από βιταμίνες. Οταν πάλι μελέτησαν κάποιους “αιωνόβιους”, ανθρώπους που όντως έφτασαν τα 110 χρόνια, το μόνο κοινό τους σημείο ήταν το εξής: κανένας δεν υπήρξε ποτέ παχύσαρκος, βαρύς καπνιστής ή πότης. Από την άλλη, κάποιοι έπιναν λίγο, άλλοι κάπνιζαν ελαφρώς και άλλοι δεν έτρωγαν μόνον υγιεινές τροφές. Και, βέβαια, στην πλειοψηφία τους, οι “αιωνόβιοι” ήταν γυναίκες», καταλήγει χαμογελώντας ο Θ. Μπενέτος.
«Η ζωή είναι πιθανότητες», λέει αμέσως μετά καθώς σοβαρεύει. «Δεν υπάρχει καμία εγγύηση για τίποτε. Ενα 25-30% εξαρτάται από τα γονίδια, ένα 45-50% από τον τρόπο ζωής, κι απομένει ένα 25% στην τύχη ή την ατυχία. Πεθαίνει, δηλαδή, κάποιος από καρκίνο του πνεύμονα χωρίς να έχει καπνίσει ποτέ ή από καρκίνο στο συκώτι και δεν έχει πιει ούτε σταγόνα. Αλλά οι πιθανότητες για καρκίνο και άρα πρόωρο τέλος αυξάνονται αν καπνίζεις ή πίνεις πολύ, αυτό εννοείται. Βλέπετε όμως ότι μιλάμε μόνο για πιθανότητες».
Ερωτας στα 80 Πέρα από τα όποια φάρμακα, για τον Θ. Μπενέτο, η λέξη-κλειδί είναι: κοινωνικότητα.«Σε αυτό θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τη σεξουαλική δράση. Οταν μιλάμε για άτομα μεγάλης ηλικίας, η διάθεση για ένα χάδι και η δυνατότητα (έστω και με viagra) για κάτι περισσότερο, δείχνει ότι το άτομο δεν είναι απομονωμένο. Βοηθά τα ορμονικά συστήματα, έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι αυτοί ζούνε καλύτερα και ζούνε περισσότερο. Επίσης, ζούμε καλά και γερνάμε καλά όταν ξέρουμε πώς να προσαρμοστούμε. Οι ισορροπίες που κρατάμε, το πώς δεχόμαστε ότι το σώμα μας αλλάζει. Δεν είμαι εναντίον των πλαστικών επεμβάσεων, αλλά συνήθως αυτοί που τις κάνουν θέλουν να είναι όπως ήταν στα 25. Ετσι όμως, ό,τι και να κάνεις, θα είσαι πάντα δυστυχισμένος».
Μπορεί να φαίνεται αξιοπερίεργο, αλλά στους οίκους ευγηρίας συχνά «παίζονται ερωτικά ειδύλλια». «Στη Γαλλία, όπου υπάρχουν 500.000 θέσεις σε οίκους ευγηρίας, είναι συχνό φαινόμενο, να δημιουργούνται ερωτικές σχέσεις μεταξύ ηλικιωμένων και βλέπουμε τα παιδιά τους να αντιδρούν αρνητικά. Το θεωρούν ανωμαλία να φλερτάρεις στα ογδόντα σου. Κι όμως, αυτή η επαφή με τον άλλο είναι η μόνη αληθινή ζωή αυτών των ανθρώπων. Οι άνθρωποι πεθαίνουν από τη μοναξιά. Επιμένω πολύ σε αυτό. Γι’ αυτό συμβουλεύω ηλικιωμένους ασθενείς μου να μην αναζητούν τόσο προγράμματα με ανέσεις όσο προγράμματα μέσα από τα οποία μπορούν να κοινωνικοποιηθούν καλύτερα, να δουν τι μπορούν αυτοί να δώσουν, όχι μόνο να πάρουν, να νιώσουν χρήσιμοι».
Περιορισμός θερμίδων Ο Θ. Μπενέτος θίγει στο βιβλίο και μια άλλη πτυχή: τις κλειστές κοινότητες ανθρώπων που προσπαθούν να κερδίσουν την αθανασία μέσα από έναν ακραίο ημερήσιο περιορισμό θερμίδων. «Δεν το κάνουν για να μην είναι υπέρβαροι, αλλά διότι νομίζουν ότι θα ζήσουν αιώνια. Τρώνε 1.100 θερμίδες μάξιμουμ την ημέρα, που είναι πολύ λίγο για έναν μέσο ενήλικο. Κι όλο αυτό διότι έχει παρατηρηθεί σε ποντίκια ότι αυτή η διατροφική στάση πράγματι επιμηκύνει τη ζωή - όχι όμως και στους πιθήκους, σε πιο εξελιγμένα θηλαστικά δηλαδή. Επειτα, για να έχει κάτι τέτοιο αποτέλεσμα, πρέπει να ξεκινήσεις από δώδεκα ετών, να αυτοπρογραμματιστείς από παιδί. Ακραίες καταστάσεις που δεν έχουν νόημα. Δεν είναι ζωή αυτό».
Μέσα από το βιβλίο του, ο Θ. Μπενέτος διαλύει και έναν ακόμη μύθο: αυτόν που λέει, «να πεθάνω όρθιος».
«Η ιδέα αυτή, ενός ακαριαίου θανάτου, χωρίς το βάσανο της αρρώστιας και του βαθιού γήρατος, μας αρέσει πολύ όταν είμαστε πενήντα χρονών, όταν όμως είσαι ογδόντα και νιώθεις δυνατός, δεν το βλέπεις έτσι. Εχω τις δυνάμεις μου, λες, θέλω να ζήσω κι άλλο. Κάποιοι θέλουν να ζήσουν και με λιγότερες απαιτήσεις ως προς την αυτονομία τους. Μπορεί και σε μια αναπηρική καρέκλα, κάποιος να ζει, να επικοινωνεί με τους οικείους του, με τους φίλους του. Δεν μιλάμε για ακραία πράγματα. Αλλά αν είναι να πάθω κάτι, σου λέει, δεν πειράζει, δεν παραιτούμαι, θα το παλέψω».
Ο μύθος της νιότης Σύμφωνα με τον Θάνο Μπενέτο, η μυθοποίηση της νιότης δεν είναι κάτι καινοφανές.«Οποιο πολιτισμό κι αν κοιτάξει κανείς, η αναζήτηση της αιώνιας νιότης ήταν πάντοτε μια συλλογική μυθολογία. Απλώς, την τεράστια διαφορά σήμερα την κάνουν η τηλεόραση, τα περιοδικά και, βέβαια, το Διαδίκτυο. Πριν από εκατό χρόνια ένας Ρώσος χειρουργός ευνούχιζε πιθήκους για να σου κάνει μεταμόσχευση όρχεων προκειμένου να έχεις αυξημένη τεστοστερόνη. Τώρα αυτό γίνεται με χάπια που αγοράζεις μέσω του Ιντερνετ.
Επίσης, μια άλλη διαφορά είναι οι μεγάλες εξελίξεις στην τεχνολογία και στη βιολογία. Από τις πλαστικές χειρουργικές έως τους πειραματισμούς στο DΝΑ. Το πρόβλημα όμως είναι ότι με αφορμή αυτές τις κατακτήσεις ακόμα και σοβαροί άνθρωποι στη Γαλλία και την Αμερική ισχυρίζονται εντελώς αβασάνιστα ότι θα ζούμε πλέον εκατόν τόσα χρόνια. Μας λένε απλώς αυτό που θέλουμε να ακούσουμε».
Επιστημονική καταξίωση Ο Θάνος Μπενέτος γεννήθηκε το 1956 στην Αθήνα. Είναι καρδιολόγος και γηρίατρος, και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Παγκόσμιας Οργάνωσης Γηριατρικής και Γεροντολογίας (IAGG). Στη δεκαετία του 1990 διετέλεσε διευθυντής ερευνών του γαλλικού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (INSERM) στο Παρίσι. Από το 2002 διευθύνει το Τμήμα Γηριατρικής του πανεπιστημιακού νοσοκομείου του Νανσί, καθώς και το Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης για τη Γήρανση (EFORVIE).
Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το βιβλίο του «Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου», σε μετάφραση της Σώτης Τριανταφύλλου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου