Δεν χρειαζόμαστε «χαρισματικούς» μεσσίες

Toυ Γιώργη Γιατρομανωλάκη

Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέα.

Αν οι πρόσφατες διαπιστώσεις του «Μonde» και των «Financial Τimes» ότι στην Αμερική και στην Ευρώπη «μάς κυβερνούν παιδιά» επιβεβαίωναν το γνωστό θεατρικό έργο του Ροζέ Βιτράκ «Βικτόρ, ή Τα παιδιά στην εξουσία», τι άλλο καλύτερο μπορούσαμε να περιμένουμε; Αλλά- φευ- οι διαπιστώσεις αυτές αφορούν ενήλικες που δεν είναι ώριμοι, ηλικιωμένους πολιτικούς, χωρίς υπευθυνότητα, χωρίς σαφείς πολιτικές κατευθύνσεις, ηγέτες αδύναμους να πάρουν σωστές αποφάσεις. Ενώ, δηλαδή, έχει διαγνωστεί το οικονομικό καρκίνωμα- οι αιτιάσεις έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την ανικανότητα των κυβερνώντων να διαχειριστούν την οικονομική κρίση-, αυτοί ασχολούνται με το κρυολόγημα. 

Ωστόσο το καίριο ερώτημα είναι αν αυτή η ανωριμότητα και ανικανότητα των ευρωπαίων ηγετών- σ΄ αυτούς προσμετρούνται και οι εντόπιοι- έχει να κάνει μόνο με την οικονομία ή με ολόκληρο το φάσμα της πολιτικής ζωής. Με άλλα λόγια: το καρκίνωμα είναι μόνο οικονομικό, οι Ευρωπαίοι, και οι Ελληνες ειδικότερα, ζούμε απλώς μια επικίνδυνη οικονομική κρίση ή αντιμετωπίζουμε τη βαθύτατη κρίση του ίδιου του δυτικού πολιτισμού; 

Το έχουμε ήδη πει- πολλοί και με πολλούς τρόπους- ότι δεν είναι μόνο η οικονομία που έχει σαπίσει στον τόπο αυτόν. Η ίδια η πολιτική ζωή, η δημοκρατία, η παιδεία, η κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη χρόνια τώρα υποβαθμίζονται, χρόνια τώρα η ζωή του Εθνους «φούσκες» και ελλείμματα. Κι αν από τη Μεταπολίτευση κι εδώ οι ηγέτες μας φαίνονται ολοένα πιο λειψοί από τους προηγούμενους, το ίδιο δεν συμβαίνει και στην υποτιθέμενη πολιτικά ορθολογική και ώριμη Ευρώπη; 

Οι σημερινές ηγεσίες της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας ή της Ιταλίας όχι μόνο δεν έχουν καμία σχέση με τους οραματιστές και θεμελιωτές μιας- υποτιθέμενης- ουμανιστικής Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά με τα καμώματά τους επαληθεύουν τη γνωστή ρήση πως και στην Ευρώπη «κάθε λαός έχει την κυβέρνηση που του αξίζει»! 

Και αυτό οδηγεί πάλι στο ίδιο ερώτημα: Αν οι Ευρωπαίοι (και οι δικοί μας) ηγέτες είναι ελλειμματικοί και παιδιαρίζουν ασύστολα, οι λαοί της Ευρώπης, εμείς οι Ελληνες ειδικότερα, είμαστε ώριμοι και υπεύθυνοι πολίτες; Γίνεται εμείς ως πολίτες να είμαστε σοβαροί και εκείνοι ως ηγέτες σκάρτοι; Ή μήπως υπάρχει μια μυστηριώδης εκλεκτική συγγένεια ανάμεσα σε αυτούς και σ΄ εμάς, μια ανεξήγητη προεκλογική έλξη, ένα μάγεμα που μας κάνει να τους ψηφίζουμε, αλλά μόλις τους εκλέξουμε η μαγεία διαλύεται και βλέπουμε έντρομοι πως οι πρίγκιπες είναι βατράχια;

Προφανώς υπάρχουν πολλοί λόγοι που ερμηνεύουν τη διαπιστωμένη ανωριμότητα και ανευθυνότητα πολιτικών και πολιτών στην Ευρώπη και εδώ. Διαφορετική, λ.χ., ήταν η πολιτικοοικονομική κατάσταση στη δεκαετία του ΄50, όταν άρχισε να μορφώνεται η ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης, τότε που οι (θεωρούμενοι) χαρισματικοί πολιτικοί μπορούσαν να προσφέρουν εύκολα οράματα μετά τη φρίκη του πολέμου. Γι΄ αυτό και ως ένα βαθμό τα κατάφεραν. Διαφορετική ήταν η κατάσταση και εδώ, όταν μετά τη δικτατορία ο «χαρισματικός» Ανδρέας Παπανδρέου διασάλπιζε μιαν ευοίωνη αλλά, τελικά, τόσο πρόχειρη και κούφια «Αλλαγή».

Σήμερα, στους όντως επικίνδυνους καιρούς, το μόνο που δεν χρειαζόμαστε είναι οι «χαρισματικοί» αυτοπροβαλλόμενοι μεσσίες και σωτήρες. Χρειαζόμαστε ειδήμονες και ταυτόχρονα (για να θυμηθούμε τον Κάλβο) τολμηρούς και ενάρετους πολιτικούς.  

Η δημοκρατία είναι (όπως έχουμε ξαναπεί, ελπίζοντας να μην παρεξηγηθούμε) αριστοκρατικό πολίτευμα υπό την έννοια ότι οι πόρτες της εξουσίας είναι ανοιχτές για όλους, ακόμη και για τους αρίστους... Ομως το προαπαιτούμενο, το απόλυτο desideratum, είναι η δική μας πολιτική τόλμη και αρετή. Κανείς δεν πιστεύει πως η σωτηρία θα έρθει μέσα από τις φωνές και τις ύβρεις «αγανακτισμένων». Ομως ακόμη και αυτή η παρωδία μιας δήθεν «άμεσης δημοκρατίας» δείχνει πως η λύση δεν μπορεί παρά να προέλθει από τους πολίτες. Τους ευφυείς, ωστόσο, τους τολμηρούς και ενάρετους πολιτικά. Μόνο από αυτής της τάξεως τους πολίτες- και υπάρχουν ανάμεσά μας πάρα πολλοί- μπορεί να προέλθουν ανάλογες ηγεσίες για την Ελλάδα και την Ευρώπη.