Δημοκρατική βία

Tου Nικου Xρυσολωρα

Η μεγαλύτερη ίσως «παρανόηση» που ενσωματώθηκε στην πολιτική κουλτούρα της μεταπολίτευσης αφορά τη χρήση βίας από το κράτος. Κάθε προσπάθεια της συντεταγμένης πολιτείας να καταστείλει παραβατικές συμπεριφορές καταγγέλλεται ως ανάλγητη, αυθαίρετη και καταπιεστική, ενώ όποτε τα όργανά της προσπαθούν να επιβάλουν τον νόμο, οι κινήσεις τους είναι άτσαλες, ανερμάτιστες και αναποτελεσματικές. Οι λόγοι που εμπεδώθηκε στην Ελλάδα η αντίληψη ότι στις Δημοκρατίες απαγορεύεται η χρήση βίας από το κράτος είναι εν μέρει κατανοητοί (μετεμφυλιακός αυταρχισμός, δικτατορία), αλλά σήμερα απολύτως παρωχημένοι.

Αυτό που μένει είναι το αποτέλεσμα, ότι δηλαδή ζούμε σε μία χαοτική πραγματικότητα, η οποία –τηρουμένων των αναλογιών– παραπέμπει στην αναρχική δυστοπία, που περιέγραψε ο Τόμας Χομπς, στον «Λεβιάθαν». Η καθημερινότητα, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, έχει καταστεί σχεδόν ανυπόφορη: ένας εφιαλτικός αγώνας επιβίωσης, κατά τη διάρκεια του οποίου δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τι θα του ξημερώσει – αν θα μπορεί να κινηθεί στους δρόμους, αν θα έχει ρεύμα στο σπίτι, αν θα υπάρχουν μέσα μαζικής μεταφοράς, αν θα μπορέσει να πάρει το πλοίο ή το αεροπλάνο και ούτω καθεξής.

Η επιβολή κυρώσεων σε όσους παρανομούν, τους κάθε λογής τζαμπατζήδες και τραμπούκους, είναι η εξαίρεση, όχι ο κανόνας, ενώ οι νόμοι αλλάζουν συνεχώς και σπανίως εφαρμόζονται. Η ασφάλεια δικαίου, η δυνατότητα προγραμματισμού, η προστασία από το έγκλημα, η καθαριότητα και η προσβασιμότητα στον δημόσιο χώρο, αγαθά τόσο αυτονόητα σε μία ανεπτυγμένη δημοκρατική κοινωνία, στην Ελλάδα έχουν εκλείψει, επειδή η Πολιτεία δειλιάζει να επιβληθεί, φοβούμενη μήπως κατηγορηθεί δήθεν για αυταρχισμό. 

Η δημοκρατία όμως υπονομεύεται και ξεφτιλίζεται, όχι όταν επιβάλλεται η τήρηση των νόμων, αλλά όταν ο καθείς μπορεί και τους γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του, χωρίς να φοβάται ότι θα τιμωρηθεί. Με άλλα λόγια, επειδή ακριβώς το κράτος έχει αποποιηθεί του δικαιώματός του στο μονοπώλιο της βίας, η χώρα έχει χωριστεί σε αρματολίκια: από τα Ζωνιανά μέχρι την Κερατέα και από τον Αγιο Παντελεήμονα μέχρι τα Εξάρχεια, τοπικές ομάδες «φυλάρχων» και μιλίτσιες επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες διέλευσης και κοινωνικής συμβίωσης. Αρματολίκια έχουν καταντήσει και οι δημόσιες υπηρεσίες, τα πανεπιστήμια, οι ΔΕΚΟ, τα λιμάνια και οι δρόμοι, με αναμενόμενο αποτέλεσμα οι παντελώς απροστάτευτοι πολίτες να έχουν αποσύρει την εμπιστοσύνη τους από τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Φυσικά, κανένα από τα θεμελιακά κείμενα της κλασικής ή σύγχρονης πολιτικής θεωρίας δεν ταυτίζει τη δημοκρατία με τη «μη βία». Μόνο σε κάτι εκθέσεις ιδεών επιπέδου Τετάρτης Δημοτικού, η δημοκρατία παρουσιάζεται ως ένα πολίτευμα «ξεδοντιασμένο» και άοπλο, που δεν έχει δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του από εκείνους που αποπειρώνται την de facto κατάλυσή του.

Εξυπακούεται, βεβαίως, ότι η δημοκρατική βία διαφέρει ριζικά από εκείνη που χρησιμοποιούν τα αυταρχικά καθεστώτα. Διέπεται από πολύ συγκεκριμένους κανόνες, έχει όρια σαφή, τα οποία καθορίζονται από τη Βουλή και ελέγχονται από τη Δικαιοσύνη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η τήρηση των νόμων δεν επαφίεται στην καλή διάθεση του καθενός μας. Δεν είναι προαιρετική, ούτε εξαρτάται από την πολιτική συγκυρία. Εν ανάγκη, επιβάλλεται και διά της βίας. Και φυσικά, δεν έχει δικαίωμα η κάθε κυβέρνηση να «δίνει σήμα» στην Αστυνομία και τη Δικαιοσύνη να κάνουν τα στραβά μάτια όταν οι νόμοι καταπατούνται. Γιατί τότε, υπονομεύει τη Δημοκρατία στον ίδιο ακριβώς βαθμό που την υπονομεύουν και οι κάθε λογής «αρματολοί και κλέφτες», οι οποίοι διαρκώς πληθαίνουν σε αυτή τη χώρα.