Λιγότερο «οξυγόνο»

Tης Τασουλας Καραϊσκακη

Πέρυσι ένας Ελληνας στους τρεις δεν έκανε διακοπές για λόγους οικονομικής στενότητας. Στην Ευρώπη η αναλογία ήταν, κατά μέσο όρο, 1 προς 5. Φέτος, προλέγεται ότι 6 στους 10 Ελληνες δεν θα κάνουν διακοπές. Πολλοί θα περάσουν την άδεια αποκλειστικά σε εξοχικά ή πατρογονικά. Ορισμένοι νέοι θα πάνε «εξοχή» με αντάλλαγμα εθελοντική εργασία. Θα χτίσουν μονοπάτια, θα δουλέψουν σε καλλιέργειες, θα καθαρίσουν παραλίες, θα αναλάβουν ηλικιωμένους ή παιδιά. Οι υπόλοιποι θα μείνουν, αργοί, στο σπίτι, να εμβαθύνουν στις αρετές, ή την απόγνωση, της εν οίκω αναγκαστικής χαλάρωσης, μακριά από κάθε δυνατότητα κοινωνικής, πολιτιστικής «αναπαραγωγής», όπως αποκαλούν οι ειδήμονες την ανανέωση επαφών, εμπειριών, γνώσεων.

Οχι πολλές δεκαετίες πριν, όταν η Ελλάδα δεν είχε βγει ακόμη από τη μεταπολεμική δυσπραγία και η ζωή κυλούσε σε άλλους κοινωνικούς κλοιούς και σε διαφορετικούς ρυθμούς, πολλοί άνθρωποι, ελεύθεροι επαγγελματίες ή αυτοαπασχολούμενοι, δεν πήγαιναν ποτέ διακοπές. Αρκετοί από τους παππούδες ή πατεράδες μας δεν εγκατέλειπαν την απασχόλησή τους ούτε μια μέρα, δεν έκλειναν τα μαγαζιά τους ή τις επιχειρήσεις τους, οι υπάλληλοι έμεναν στα πόστα τους, μολονότι οι πρώτες διατάξεις που θέσπισαν την άδεια μετ’ αποδοχών, αρχικά στον ιδιωτικό τομέα, χρονολογούνται από το 1945 - στον δημόσιο τομέα η άδεια μετ’ αποδοχών εισήχθη το 1951, ενώ από το 1975 άρχισε να ρυθμίζεται με τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας και ο εργασιακός χρόνος έγινε κυκλικός, με τις μεγάλες παρουσίες και τις μικρές απουσίες, την πολύμηνη ένταση και την ολιγοήμερη ανάπλαυλα, την προσμονή. 

Η άδεια μετ’ αποδοχών πρωτοθεσπίστηκε στις ΗΠΑ το 1930 (ώς τότε οι διακοπές αποτελούσαν προνόμιο των λίγων). Ηταν προϊόν της προόδου, εργατική κατάκτηση στο απόγειο της νεωτερικότητας -στον 20ό αι. - όταν η Δύση (δημοκρατία, κατάργηση των προνομίων των ευγενών, ελευθερία του σκέπτεσθαι, ανεξιθρησκία) μεγάλωσε, επεκτάθηκε και εδραιώθηκε. Σήμερα, για τον έγκλειστο άνθρωπο των πόλεων, οι διακοπές είναι κάτι περισσότερο από οξυγόνο. Είναι εκείνο το άυλο απόκτημα (νέες προσωπικές εμπειρίες) που δεν μπορεί να μπει σε καμιά ζυγαριά, που υποσκάπτεται λιγότερο από κοινωνικές συγκρίσεις και γι’ αυτό προσφέρει την ευχαρίστηση που χρειάζεται κάποιος για να ξαναπιάσει το νήμα της παραγωγικότητας από την αρχή.

Η κρίση αποσταθεροποιεί τις ανθρώπινες κατακτήσεις. Ο ελεύθερος χρόνος, από τα μεγαλύτερα στοιχήματα και άλλοθι της σημερινής εποχής, γίνεται ακορντεόν που ανοιγοκλείνει ανάλογα με τις οικονομικές εξελίξεις. Εβδομαδιαία ωράρια άνω των 60 ωρών ή 4ωρα την εβδομάδα, άλλοτε δύο και άλλοτε πέντε ημέρες εργασίας, άλλοτε 11 και άλλοτε τρεις μήνες τον χρόνο. Η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσων, η μαύρη εργασία ή μερική απασχόληση, η εκτεταμένη ανεργία εμποδίζουν μια υποτυπώδη, έστω, κατανομή της κατακτημένης με μόχθο ευημερίας.  

Ωθούν σε ένα αλματώδες βήμα προς τα πίσω, σε εποχές παρελθούσες, και στον φόβο ότι από εδώ κι εμπρός θα πληθαίνουν οι κλεμμένοι (ανενεργοί) Αύγουστοι της μίας και μοναδικής ζωής, θα λιγοστεύουν όλα όσα οι μοντέρνοι καιροί είχαν υποσχεθεί στους ανθρώπους.