Φρυκτωρίες και ταµ ταµ

Του ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Απο την αρχαιότητα µέχρι σήµερα, το θέατρο καθρεφτίζει τα επικοινωνιακά ήθη της εκάστοτε κοινωνίας. Οι συνοµιλίες µέσω ∆ιαδικτύου αλλάζουν τα πάντα.

Στα αρχαιότερα κείµενα της παγκόσµιας λογοτεχνίας, τα οµηρικά έπη, οι επικοινωνίες γίνονταν µε αγγελιοφόρους. Οι θεοί έστελναν τα µηνύµατά τους µε θεούς αγγέλους, την Ιριδα ή τον Ερµή. Εξάλλου, ένας διάσηµος αγγελιοφόρος, ο Φειδιππίδης, έφερε στην Αθήνα το µήνυµα της νίκης του Μαραθώνα. Αγγελιοφόρο, γράφει ο Ηρόδοτος, έστειλε κρυφάο Θεµιστοκλής νύχτα στον Ξέρξη να τονειδοποιήσει ότι την εποµένη τα συµµαχικά ελληνικά πλοία θα έφευγαν για τον Ισθµό, άρα θα έπρεπε ξηµερώµατα να επιτεθεί, πράγµα που έγινε, έπεσε στην παγίδα και συνετρίβη.

Ο ίδιος ο Θεµιστοκλής, λέει πάντα ο ιστορικός, έκοψε τη γλώσσα του αγγελιοφόρου που έστειλαν οι Πέρσες µετά την ήττα και πρότεινε µιλώντας ελληνικά να συµµαχήσουν οι Αθηναίοι µε τα περσικά υπολείµµατα εναντίον των λοιπών Ελλήνων. ∆ικαιολογία για την απάνθρωπη πράξη: ο αγγελιοφόρος βρώµισε την ελληνική γλώσσα µεταφέροντας προδοτική πρόταση!

Μια µνεία γραφής υπάρχει στην «Ιλιάδα», όπου στέλνεται αγγελιοφόρος µε απόρρητο γραπτό µήνυµα γραµµένο στο κουρεµένο του κεφάλι, αφού όµως µεγάλωσαν λίγο τα µαλλιά του. Η εντολή ήταν να ξυριστεί από τον αποδέκτη για να διαβαστεί το µήνυµα. Αλλά η γραφή σε υποσηµείωση διέτασσε τον παραλήπτη να αποκεφαλίσει τον ταχυδρόµο για λόγους ασφαλείας. Ο Οµηρος χαρακτηρίζει αυτή τη γραφή «σήµατα λυγρά», «ολέθρια σηµάδια». Η πρώτη, τονίζω, µνεία γραφής σε αρχαίο κείµενο λογοτεχνίας!

Σήµερα οι εθνολόγοι αλλά και οι σύγχρονες πλέον καταγραφές µε τα µέσα αποτύπωσης συµπεριφορών των αποµονωµένων πρωτόγονων φυλών µάς πληροφορούν για τον τρόπο επικοινωνίας των φυλών µεταξύ τους αλλά και ατόµων µε τη φυλή, των κυνηγών µε τον οικισµό.  

∆ύο ήταν οι µορφές επικοινωνίας (και συχνά και σήµερα): το ταµ ταµ, οι σηµαίνοντες ήχοι των τυµπάνων, οι κρούσεις των ξύλων και ο οπτικός «τηλέγραφος»: οι πυρές και οι σηµαίνουσες κινήσεις κλάδων ή ακόµη και ασπίδων ή και χειρονοµιών αν το οπτικό πεδίο ήταν κοντινό καιανεµπόδιστο. Στην «Ορέστεια» το µήνυµα πως έπεσε η Τροία έρχεται, ύστερα από συνεννόηση της Κλυταιµνήστρας µε τον Αγαµέµνονα, έρχεται µε τις φρυκτωρίες, δηλαδή τις φωτιές που άναβαν από κορυφή σε κορυφή ειδικές αγρυπνούσες φρουρές από την Τροία µέχρι τις Μυκήνες.

Με την εφεύρεση της γραφής, τα µηνύµατα έγιναν και γραπτά. Αρα ο κοµιστής συχνά αγνοούσε το περιεχόµενο. Ενα τέτοιο γράµµα στέλνει µετανιωµένος ο Αγαµέµνων από την Αυλίδα στο Αργος που εντέλλεται να µην ταξιδέψει η Κλυταιµνήστρα µε την Ιφιγένεια µε σκοπό τον γάµο µε τον Αχιλλέα. Ο γέροντας ταχυδρόµος που αποστέλλεται συλλαµβάνεται από τον Μενέλαο, ο οποίος παραβιάζει το βουλοκέρι, τη µυστικότητα της γραφής και εκβιάζει τον ηγέτη αδελφό του να προχωρήσει στη θυσία της κόρης του.

Για αιώνες αγγελιοφόροι, κήρυκες, ταχυδρόµοι (συχνά έφιπποι) µεταφέρουν µηνύµατα. Χαρµόσυνα, πένθιµα, δόλια, προφορικά, υποκριτικά, αισιόδοξα, απειλητικά, συκοφαντικά, ελπιδοφόρα. Οι αγγελιοφόροι φτάνουν συχνά έγκαιρα αλλά όχι σπάνια αργά και άλλοτε αποτρέπουν καταστροφές ή συντελούν σε ολέθρους. Στο αρχαίο δράµα οι αγγελιοφόροι, στο ελισαβετιανό και στο αστικό τα γρα-πτά µηνύµατα δίνουν και παίρνουν. 

Υστερα ήρθε η τυπογραφία και πριν από ενάµιση αιώνα ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο. Αν η λογοτεχνία και το θέατρο είναι καθρέφτες όχι µόνο των ηθών αλλά και των επικοινωνιακών µέσων και εργαλείων των κοινωνιών που καταγράφουν, τα περισσότερα κείµενα βρίθουν από λύσεις ή στρατηγικές όπου η επικοινωνία γίνεται µε τηλεγραφήµατα, ταχυδροµεία και τηλεφωνικά µηνύµατα.

Θα µπορούσα να ισχυριστώ ότι στο µεγάλο αστικό δραµατολόγιο το πιο συχνό εύρηµα είναι την κρίσιµη στιγµή ή στην κατάλληλη ευκαιρία να επιστρατεύεται ένα γράµµα ή ένα τηλεγράφηµα που δίνει την οριστική λύση ή αποκαλύπτει ουσιώδη στοιχεία για τις σχέσεις των προσώπων.

Ανώνυµα γράµµατα, σηµειώµατα πριν από την αυτοχειρία, παραβιάσεις του απορρήτου της αλληλογραφίας, λανθασµένη επίδοση, αγγελία θανάτου ή σωτηρία ναυαγού ή ειδοποίηση εύρεσης θεωρούµενου ως αγνοουµένου είναι τυπικά τεχνάσµατα δραµατουργικών απροσδόκητων.

Και τώρα φτάσαµε πλέον στα SMS ή τα ακουστικά προφορικά µηνύµατα, τις οπτικές ακουστικές επικοινωνίες µέσω υπολογιστή και τέλος στο ∆ιαδίκτυο και στους προσωπικούς κυβερνοτόπους, όπου ο καθένας αλληλογραφεί ή οπτικά πλέον συνοµιλεί µε τον καθένα. Οταν πλέον ιδιοφυείς χρήστες µπορούν να παραβιάζουν τη διπλωµατική αλληλογραφία µεταξύ πρέσβεων ή αρχηγών κρατών, όταν υπάρχει δυνατότητα να παρεµβληθείς και να ενηµερωθείς ακόµη και σε προσωπικές εµπιστευτικές ανταλλαγές µηνυµάτων, όταν υπάρχει τρόπος να αλλοιώσεις µηνύµατα, να παραπληροφορήσεις, να χυδαιολογήσεις ή να συκοφαντήσεις ενώπιον του σύµπαντος κόσµου, είναι δυνατόν η τεχνολογική αυτή κατάσταση να προσγραφεί στην προµηθεϊκή ιδέα της αιώνιας προόδου αλλά συνάµα να ερµηνευτεί και ως η µοιραία κατάργηση της επικοινωνίας, όταν ανά πάσα στιγµή το µήνυµα γίνεται κοινό κτήµα, προϊόν εµπορίας και κατάλυσης του απορρήτου των σχέσεων.

Φαντάζεστε στο παρελθόν ο καθένας να είχε πρόσβαση στα καµπαναριά και να µηνούσε πυρκαγιά, σεισµό ή εχθρική επέλαση; Φαντάζεστε σε κάθε κορυφή βουνού ο καθένας να άναβε τις φωτιές και να µηνούσε ό,τι του καπνίσει;

Οταν το ∆ιαδίκτυο γίνει ζούγκλα, τα ταµ ταµ αντί να ειδοποιούν συγχίζουν.