Διδάκτωρ φιλοσοφίας και Ομότιμος καθηγητής του
πανεπιστημίου Πατρών.
Το κείμενο περιέχεται στο βιβλίο "Ο κόσμος από
την ανάποδη" το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις
"Παπαζήση".
Προφήτες υπήρξαν πολλοί στο παρελθόν και, ασφαλώς, θα υπάρξουν και άλλοι στο μέλλον, για όσον καιρό ακόμη οι άνθρωποι θα μοχθούν και θα υποφέρουν για την επιβίωσή τους.
Οι προφητείες εκφράζουν τις ενδόμυχες επιθυμίες των ανθρώπων και ασκούν ιδιαίτερη γοητεία ιδιαίτερα στους ανθρώπους που βρίσκονται σε μία κατάσταση διακινδύνευσης. Οι ρίζες του ιστορικισμού, που συγκροτούν το προνομιακό πεδίο της προφητείας, βρίσκονται στο πεδίο των ασυγκράτητων ψυχογενετικών ενορμήσεων του ανθρώπου.
Ο ιστορικός οπτιμισμός, η άποψη δηλαδή ότι η ιστορία εξελίσσεται σύμφωνα με νόμους προς όλο και ανώτερα στάδια, έχει τις ρίζες του κυρίως στους Hegel, Comte, και JohnSt. Mill, για να βρει την αποθέωσή του στα κείμενα του Karl Marx.
Ο ιστορικισμός διακατέχεται από την έμμονη ιδέα ότι η ιστορία συγκροτείται από ορισμένους νόμους και κατά την εξέλιξή της ακολουθεί ορισμένα προδιαγεγραμμένα στάδια. Είναι σαν να ανεβαίνει κάποιος μία σκάλα σκαλοπάτι-σκαλοπάτι, έως ότου φτάσει στην κορυφή της πορείας αυτής, όπου υποτίθεται ότι εκεί βρίσκεται και το τέλος της ιστορίας.
Ο ιστορικισμός διακατέχεται από την έμμονη ιδέα ότι η ιστορία συγκροτείται από ορισμένους νόμους και κατά την εξέλιξή της ακολουθεί ορισμένα προδιαγεγραμμένα στάδια. Είναι σαν να ανεβαίνει κάποιος μία σκάλα σκαλοπάτι-σκαλοπάτι, έως ότου φτάσει στην κορυφή της πορείας αυτής, όπου υποτίθεται ότι εκεί βρίσκεται και το τέλος της ιστορίας.
Κατά την αντίληψη του ιστορικιστή υπάρχει μία ιστορική νομοτέλεια, σύμφωνα με την οποία η ανθρωπότητα θα έπρεπε να περάσει αναγκαία και αναπόφευκτα από το δουλοκτητικό στο φεουδαρχικό κι από εκεί στο αστικο-καπιταλιστικό στάδιο παραγωγής, για να καταλήξει, εντέλει, στο σοσιαλιστικό στάδιο ανάπτυξης της κοινωνίας, που είναι και το τελευταίο στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας.
Μετά από αυτή την εξέλιξη η κοινωνία θα περάσει "νομοτελειακά", στη λεγόμενη "αταξική" κοινωνία, το κράτος θα "μαραθεί" και θα κηρύξει το τέλος της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο και το οριστικό τέλος της ανθρώπινης ιστορίας. Η αντίληψη αυτή βρίσκει την αποθέωσή της στον μαρξισμό.
Μετά από αυτή την εξέλιξη η κοινωνία θα περάσει "νομοτελειακά", στη λεγόμενη "αταξική" κοινωνία, το κράτος θα "μαραθεί" και θα κηρύξει το τέλος της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο και το οριστικό τέλος της ανθρώπινης ιστορίας. Η αντίληψη αυτή βρίσκει την αποθέωσή της στον μαρξισμό.
Σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό οι υλικές συνθήκες της παραγωγικής διαδικασίας αναπτύσσονται και ωριμάζουν, μέχρις ότου αρχίσουν να συγκρούονται με τις κοινωνικές και νομικές σχέσεις του συστήματος. Με την αλλαγή της οικονομικής βάσης μεταμορφώνεται ολόκληρο το "εποικοδόμημα" και έτσι οι νέες παραγωγικές δυνάμεις δεν εμφανίζονται προτού ωριμάσουν μέσα στους κόλπους της παλιάς κοινωνίας οι υλικές συνθήκες της ύπαρξής τους(είναι η περίοδος της εγκυμοσύνης ενός επίπονου τοκετού).
Στην ιστορία του ιστορικού υλισμού αυτό που καθορίζει την κίνηση της ιστορίας είναι το ταξικό συμφέρον και η ταξική πάλη. Οι τάξεις είναι πιασμένες σαν ένα κουβάρι, μέσα σε ένα δίχτυ εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι ταξικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν την κοινωνική διαδικασία είναι ανεξάρτητες από την θέληση των εργαζομένων ανθρώπων. Με κάποια έννοια, η ιστορία κινεί τα νήματα και οι άνθρωποι είναι οι μαριονέτες του συστήματος.Αυτή η μανιχαιστική θεωρητική περιγραφή δηλώνει την κοινωνική μηχανική της θεωρίας του Μαρξ (τα "responsα prudentium”) για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεωνκαι την εξέλιξη της ιστορίας. Η ιστορία κινείται στις ράγες μιας προδιαγεγραμμένης πορείας και δεν μπορεί να υπάρξει καμία παρέκκλιση από την τροχιά που την έβαλαν να κινείται οι θεωρητικοί του ιστορικού υλισμού.
Στη συνάφεια αυτή, ο Vinsent παρατηρεί ότι η ταξική πάλη από μόνη της δεν μπορεί να είναι η γενική εξηγητική αρχή, μήτε στην πιο άμεση μορφή της μπορεί να θεωρηθεί η πηγή της ιστορίας. Ο ιστορικισμός του Μαρξ ευθύνεται για την αιτιοκρατική αντίληψη της ιστορίας και τα "λασπόνερά" της. Ψάχνοντας ο Μαρξ για τον νόμο της "καθολικής αιτιότητας της ιστορίας" πέφτει στον επιστημονικό ντετερμινισμό και προσπαθεί να εξηγήσει τις ταξικές αντιθέσεις και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με τον γενικό νόμο της οικονομίας. Στην ίδια συνάφεια ο Karl Popper παρατηρεί ότι ο Μαρξ θεώρησε ως ιδιαίτερη αποστολή του να απελευθερώσει τον σοσιαλισμό από το ηθολογικό και ενορατικό του υπόβαθρο. Ο σοσιαλισμός έπρεπε να εξελιχθεί από το ουτοπικό στο επιστημονικό του στάδιο αναφοράς. Με άλλα λόγια, έπρεπε να βασιστεί στην επιστημονική μέθοδο ανάλυσης αιτίας και αποτελέσματος και στην επιστημονική πρόρρηση. Και αφού δεχόταν ότι η πρόρρηση στον χώρο της κοινωνίας ταυτίζεται με την ιστορική προφητεία, ο επιστημονικός σοσιαλισμός έπρεπε να βασιστεί στη μελέτη των ιστορικών αιτίων και αποτελεσμάτων και τελικά στην προφητεία της δικής του έλευσης. Στην ίδια συνάφεια, συνεχίζοντας ο Popper, γράφει ότι "ο ντετερμινισμός δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση μιας επιστήμης που μπορεί να κάνει προρρήσεις. Η επιστήμη μπορεί να είναι αυστηρά επιστημονική και χωρίς αυτή την παραδοχή".
Συμπερασματικά:
Στην ιστορία του ιστορικού υλισμού αυτό που καθορίζει την κίνηση της ιστορίας είναι το ταξικό συμφέρον και η ταξική πάλη. Οι τάξεις είναι πιασμένες σαν ένα κουβάρι, μέσα σε ένα δίχτυ εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι ταξικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν την κοινωνική διαδικασία είναι ανεξάρτητες από την θέληση των εργαζομένων ανθρώπων. Με κάποια έννοια, η ιστορία κινεί τα νήματα και οι άνθρωποι είναι οι μαριονέτες του συστήματος.Αυτή η μανιχαιστική θεωρητική περιγραφή δηλώνει την κοινωνική μηχανική της θεωρίας του Μαρξ (τα "responsα prudentium”) για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεωνκαι την εξέλιξη της ιστορίας. Η ιστορία κινείται στις ράγες μιας προδιαγεγραμμένης πορείας και δεν μπορεί να υπάρξει καμία παρέκκλιση από την τροχιά που την έβαλαν να κινείται οι θεωρητικοί του ιστορικού υλισμού.
Στη συνάφεια αυτή, ο Vinsent παρατηρεί ότι η ταξική πάλη από μόνη της δεν μπορεί να είναι η γενική εξηγητική αρχή, μήτε στην πιο άμεση μορφή της μπορεί να θεωρηθεί η πηγή της ιστορίας. Ο ιστορικισμός του Μαρξ ευθύνεται για την αιτιοκρατική αντίληψη της ιστορίας και τα "λασπόνερά" της. Ψάχνοντας ο Μαρξ για τον νόμο της "καθολικής αιτιότητας της ιστορίας" πέφτει στον επιστημονικό ντετερμινισμό και προσπαθεί να εξηγήσει τις ταξικές αντιθέσεις και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με τον γενικό νόμο της οικονομίας. Στην ίδια συνάφεια ο Karl Popper παρατηρεί ότι ο Μαρξ θεώρησε ως ιδιαίτερη αποστολή του να απελευθερώσει τον σοσιαλισμό από το ηθολογικό και ενορατικό του υπόβαθρο. Ο σοσιαλισμός έπρεπε να εξελιχθεί από το ουτοπικό στο επιστημονικό του στάδιο αναφοράς. Με άλλα λόγια, έπρεπε να βασιστεί στην επιστημονική μέθοδο ανάλυσης αιτίας και αποτελέσματος και στην επιστημονική πρόρρηση. Και αφού δεχόταν ότι η πρόρρηση στον χώρο της κοινωνίας ταυτίζεται με την ιστορική προφητεία, ο επιστημονικός σοσιαλισμός έπρεπε να βασιστεί στη μελέτη των ιστορικών αιτίων και αποτελεσμάτων και τελικά στην προφητεία της δικής του έλευσης. Στην ίδια συνάφεια, συνεχίζοντας ο Popper, γράφει ότι "ο ντετερμινισμός δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση μιας επιστήμης που μπορεί να κάνει προρρήσεις. Η επιστήμη μπορεί να είναι αυστηρά επιστημονική και χωρίς αυτή την παραδοχή".
Συμπερασματικά:
Ο ιστορικισμός έχει μία παράδοση στην φιλοσοφία της ιστορίας και συνεχίζει να αποτελεί το αγκάθι για την κατανόηση του νοήματος της ιστορίας. ‘Αν,τελικά, η ιστορία έχει ένα εγγενές νόημα θα πρέπει να αποδειχτεί η "αλήθεια" της. Κατά τον Popperη ιστορία δεν περιέχει ένα εγγενές νόημα, ούτε κινείται σε προδιαγεγραμμένες ράγες. Περισσότερο μοιάζει με ένα φράκταλ μόρφωμαπαρά με κάτι που εξελίσσεται ευθύγραμμα. Οι άνθρωποι, ανάλογα με τον κοινωνικό τους ρόλο και τις ενδιάθετες ψυχογενετικές ενορμήσεις είναι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας. Η ιστορική αλήθεια βασίζεται κυρίως στην επιλεκτική ερμηνεία ιστορικών γεγονότωνκαι με την έννοια αυτή δεν μπορεί να επαληθευτεί πειραματικά και άρα πρόκειται για μία "αλήθεια υπό αίρεση"…
* Ο κ. Δημήτρης Τσαρδάκης είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας και Ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Πατρών. *Το κείμενο περιέχεται στο βιβλίο "Ο κόσμος από την ανάποδη" το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Παπαζήση".
* Ο κ. Δημήτρης Τσαρδάκης είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας και Ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Πατρών. *Το κείμενο περιέχεται στο βιβλίο "Ο κόσμος από την ανάποδη" το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Παπαζήση".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου