ΧΡΟΝΟΣ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Η χρονική συγκυρία

Του ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ

Χρονική συγκυρία ή, αλλιώς, αυτό που οι αγγλόφωνοι ονομάζουν timing. 

Για παράδειγμα, όταν πριν από  χρόνια, το 1994, κάποια ζευγάρια γίνονταν γονείς δεν θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι όταν τα παιδιά τους θα έδιναν, με το καλό, εξετάσεις για να γίνουν δεκτά σε κάποια ανώτατη σχολή, θα το έκαναν μέσα σε μια τόσο αρνητική «χρονική συγκυρία». Τα ζευγάρια που έγιναν γονείς τότε, το 1993 - 95, υπέθεταν ίσως ότι το παιδί τους θα κάνει ένα πέρασμα από κάποιο πανεπιστήμιο του εξωτερικού - χωρίς όμως να αισθάνεται υποχρεωμένο να παραμείνει έξω. Και ίσως να φαντάζονταν ότι, όπως έκαναν στα νιάτα τους κάποιοι από αυτούς τους γονείς, τα παιδιά τους θα αναζητούσαν σχολή σε κάποια άλλη πόλη της Ελλάδας για να ζήσουν την ανάλογη φοιτητική ζωή. Δυστυχώς, φέτος, είδαμε ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι υποψήφιοι διεκδίκησαν μια θέση σε σχολή της πόλης τους για λόγους οικονομίας.

Κάπως έρχονται τα πράγματα και ορισμένες γενιές δοκιμάζονται από τα γυρίσματα της Ιστορίας. Δεν χρειάζεται όμως για ηθικοδιδακτικούς λόγους να γίνονται συγκρίσεις με το παρελθόν, π.χ., το ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’50 είχαν χειρότερη τύχη διότι έγιναν δεκαοκτώ χρόνων εν μέσω της δικτατορίας. Δεν έχουν νόημα οι συγκρίσεις, ειδικά όταν γίνονται με υψωμένο δάχτυλο. Παρουσιάζει όμως ένα ενδιαφέρον αυτό το τυφλό, χωρίς κανόνες, παιχνίδι του χρόνου πάνω στην ανθρώπινη μοίρα. Είναι τότε που θυμάσαι την εβραϊκή παροιμία: «Ο άνθρωπος σχεδιάζει, ο Θεός γελάει».

Πάρτε για παράδειγμα τους Ελληνες που γεννήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’10 και στις αρχές εκείνης του ’20. Ηταν 18 - 20 χρόνων το 1940 και ξέρουμε όλοι τι σημαίνει αυτό. Δέκα χρόνια μετά, στα 28 - 30 τους χρόνια, όσοι είχαν επιζήσει έβγαιναν από μια αιματηρή δεκαετία και βρίσκονταν σε μια χώρα ερειπίων. Η γενιά εκείνη είχε άλλη μία δεκαετία μπροστά της για να αρχίσει να βλέπει λίγο μια προοπτική, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά. Στα σαράντα της δηλαδή άρχισε να παίρνει κάποιες ανάσες.

Αν πάμε ακόμα πιο πίσω, το πράγμα παρουσιάζει ένα άγριο ενδιαφέρον. Ο πεζογράφος και ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός έχει χαρακτηρίσει «γενιά των δράκων» τους Ελληνες (κυρίως τους άνδρες) που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1890. Ηταν η γενιά που έζησε το πρώτο μεγάλο κύμα της μετανάστευσης (κυρίως στην Αμερική) και που όταν έκλεινε τα δεκαοκτώ ξεσπούσε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος. Οι άνδρες στρατεύθηκαν, πολλοί εθελοντικά. Πολλοί επίσης πέταξαν το χακί από πάνω τους δέκα (10!) χρόνια μετά, εν μέσω πλήρους καταρράκωσης και καταστροφής - το 1922... Οσο για τις γυναίκες, τις μάνες, τις κόρες, τις αδερφές, τις φρεσκοπαντρεμένες, θρήνησαν τους άνδρες τους, έζησαν χωρίς αυτούς επί σειρά ετών, με μοναδική παρηγοριά ένα γράμμα πού και πού. Ηταν η γενιά που βίωσε γνήσιους, ανέλπιστους εθνικούς θριάμβους, που είδε τη χώρα να μεγαλώνει, να εκσυγχρονίζεται - και μετά, να συρρικνώνεται ταπεινωμένη και τον Ελληνισμό να ζαρώνει ξεσπιτωμένος. Είναι επίσης η γενιά που αργότερα είδε τα παιδιά της να ακολουθούν τα δικά τους μονοπάτια του πολέμου, το 1940 - 44 ή/και το 1944 - 49.

Προσπαθώ λοιπόν να εντοπίσω μια πραγματικά «τυχερή» γενιά μέσα στον χρόνο. Οπωσδήποτε, όσοι γεννήθηκαν κάπου μέσα στη δεκαετία του ’50 και ειδικά στις αρχές της δεκαετίας του ’60 μοιάζουν τυχεροί. Π.χ., οι εικοσάρηδες του 1980 έζησαν το πέρασμα στη δημοκρατία και ατένισαν μια Ελλάδα που γινόταν δεκτή στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, χωρίς ξενιτεμούς και πολέμους.

Αλλά η νεότητα είναι μεγάλο πράγμα, όσο δίσεκτοι και αν είναι οι χρόνοι που θα πέσουν πάνω της. Πριν από εκατό χρόνια τσουβαλιάζονταν στα αμπάρια των πλοίων και περνούσαν ωκεανούς ή άφηναν τα κόκαλά τους στα υψίπεδα της Μικράς Ασίας. 

Ολα πάντοτε γίνονται για ένα όνειρο: 


Η αυτοπραγμάτωση, η υπέρβαση, πέρα από το όποιο «εθνικό» ή «ιδεολογικό» πρόσημο, είναι θεμελιώδεις υπαρξιακές αναγκαιότητες. Το ίδιο και σήμερα. Εστω και χωρίς έπος, χωρίς περιπέτεια, το όνειρο δεν περνάει κρίση.