Με πολιτικούς ή άνευ;

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Tου Aποστολου Δοξιαδη

Σίγουρα δεν είμαι ο μόνος που αναρωτιέται αν οι πολιτικοί είναι απαραίτητοι στην προσπάθεια σωτηρίας της χώρας. Η απορία κυριαρχεί στην καθημερινότητα των πολιτών, που συζητούν εναγώνια το ίδιο ερώτημα: υπάρχει ελπίδα; Και αν ναι, ποια; Και κυρίως: ποιοι θα την κάνουν πράξη;  

Οι απόψεις διχάζονται. Οι πιο απόλυτοι λένε ότι οι πολιτικοί, δηλαδή αυτοί που εξέθρεψαν, συντήρησαν και γιγάντωσαν το αδιέξοδό μας, είναι εξ ορισμού ανίκανοι να μας βγάλουν από αυτό. Οι υπόλοιποι, χωρίς να τους θαυμάζουν –ο θαυμασμός δεν ανήκει στο ρεπερτόριο των συναισθημάτων μας για τους πολιτικούς– αναφέρονται στο ρεαλιστικό αξίωμα ότι κανένα πράγμα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς επαγγελματίες.

Το αξίωμα ισχύει αυτονόητα σε πολλές δραστηριότητες: για να σε εγχειρήσει θα προτιμήσεις τον, έστω μέτριο, χειρουργό, από τη φίλη σου που ήταν καλή στη βιολογία. Για τα λογιστικά θα πας σε λογιστή, και για τα μπετά στον μπετατζή. Και στις τρεις περιπτώσεις, ο λόγος που προτιμάς τον επαγγελματία είναι ο ίδιος: αυτό που ζητάς απαιτεί ειδικές δεξιότητες, πας δηλαδή σε αυτόν που ξέρει να κάνει αυτό που θες καλύτερα από κάποιον που δεν είναι επαγγελματίας. 

Στην πολιτική όμως; Τι ξέρει να κάνει ο πολιτικός, που δεν το ξέρουν οι άλλοι; 

Αναζητώ την απάντηση σε ένα θεμελιώδες κείμενο για την ανάλυση της εξουσίας στις δημοκρατίες, το «Η Πολιτική ως Επάγγελμα» του Μαξ Βέμπερ. Παραδόξως, η δεξιότητα που θεωρεί απαραίτητη στον πολιτικό είναι στην «πάλη για εξουσία». Βάσει αυτής, όμως, οι πολιτικοί μας είναι απολύτως επαγγελματίες, αφού ξέρουν πολύ καλύτερα από όλους μας να αποκτούν εξουσία: ακόμη και άνθρωποι που δε θα προσλαμβάνονταν ως κατώτερα στελέχη σε μια επιχείρηση, εκλέγονται ξανά και ξανά, ενίοτε φτάνοντας σε ανώτατα αξιώματα.  

Πώς το πετυχαίνουν; Κατά τον Βέμπερ, γιατί είναι επαγγελματίες!

Βέβαια, οι δεξιότητες του επαγγέλματός τους δεν είναι αξιοζήλευτες: για να έχει εξουσία ο πολιτικός πρέπει να ξέρει να κάνει ρουσφέτια, να τάζει λαγούς με πετραχήλια και να μην υλοποιεί τις υποσχέσεις, άλλα να πιστεύει κι άλλα να λέει (με αποτέλεσμα στο τέλος να μην πιστεύει τίποτε), να συμβιβάζεται, να κολακεύει κ.λπ. Σε αυτά οι πολιτικοί είναι πολύ ειδικότεροι από τον μέσο πολίτη, οπότε δεν είναι απορίας άξιον γιατί βρίσκονται στις θέσεις τους αντί άλλων, λογικά απείρως αξιότερων. 

Μήπως όμως αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ειδικά των Ελλήνων πολιτικών; 

Δεν νομίζω. Ακούστε τον πολίτη όποιας δυτικής χώρας να κρίνει τους πολιτικούς του: πάνω κάτω τα ίδια πράγματα θα ψέξει, με μόνη διαφορά το ρουσφέτι, που είναι σπεσιαλιτέ μας, ανατολίτικης προελεύσεως, σαν το ιμάμ μπαϊλντί. Τα άλλα, η αναξιοπιστία, η γαλιφιά, οι κωλοτούμπες, περιγράφουν παντού τον μέσο πολιτικό.

Υπάρχει όμως στην Ελλάδα μια βασικότατη διαφορά. Ο Βέμπερ, πάλι, λέει ότι οι πολιτικοί είναι αναγκαίοι στη δημοκρατία ως αντίβαρο στη γραφειοκρατία, δηλαδή στον μόνιμο μηχανισμό που κάνει όσα χρειάζεται για να λειτουργεί ένα κράτος, δηλαδή διαχειρίζεται τη νόμιμη βία, εισπράττει φόρους, διοικεί τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι πολιτικοί υπάρχουν ώστε να μη γίνει η γραφειοκρατία αυτοσκοπός, να μην καταλήξει το κράτος-τέρας. Εδώ όμως φαίνεται καθαρά το ελληνικό πρόβλημα: οι πολιτικοί μας είναι τραγικά ανεπαρκείς, γιατί εδώ δεν έχουμε αποτελεσματική γραφειοκρατία ή δημόσιες υπηρεσίες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που οφείλονται στην αυταπάρνηση, σε βαθμό διαστροφής, κάποιων ρομαντικών υπαλλήλων – καλή τους ώρα! Δεν έχουμε δηλαδή κράτος, στο οποίο να σταθούν αντίβαρο, κι αυτό με απόλυτη ευθύνη των πολιτικών, για να μπορεί η δική τους εξουσία να είναι απόλυτη. 

Το κακό πάντα υπήρχε, μα απόγινε τη δεκαετία του 1980, όταν το ΠΑΣΟΚ, ανενδοίαστα και εγκληματικά, κομματικοποίησε ό,τι υπήρχε από τον κρατικό μηχανισμό. (Γι’ αυτό και μόνο, ομολογώ, θα αισθανθώ ότι αποδίδεται δικαιοσύνη αν εξαφανισθεί από τον πολιτικό χάρτη, όπως προμηνύεται).

Αρα, το δικό μας ζητούμενο αυτήν τη στιγμή από την αιρετή εξουσία δεν είναι, όπως σε μια εύρυθμη δημοκρατία, να προΐσταται στο κράτος, αλλά να το γιατρέψει από τα δεινά του, να το κάνει αποτελεσματικό και ανεξάρτητο από τα κόμματα, τη διαφθορά και τη διαπλοκή που αυτά εξέθρεψαν, προς ίδιον όφελος. Αλλά αυτό σίγουρα δε θέλουν να το κάνουν οι επαγγελματίες πολιτικοί –χώρια που δεν ξέρουν κιόλας– για τον απλούστατο λόγο ότι θα οδηγούσε, αν πετύχαινε, στην κατάργηση του επαγγέλματός τους. 

Ετσι, ενώ σε μια στοιχειωδώς επαρκή δημοκρατία, στο ερώτημα αν θα λειτουργούσε καλύτερα χωρίς επαγγελματίες πολιτικούς, έστω με τα απεχθή στον μέσο νου ανθρώπινα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε, η απάντηση είναι σαφώς «όχι», στη χώρα της οποίας το κύριο πρόβλημα είναι η ανυπαρξία κράτους, ανυπαρξία για την οποία ευθύνονται κυρίως οι πολιτικοί και τα κόμματα, η απάντηση πρέπει να είναι, αναγκαστικά, «ναι».

Ομως στα ανθρώπινα πράγματα δεν υπάρχουν απόλυτες επιτυχίες, οπότε η συνολική εξαφάνιση των υπαρχόντων πολιτικών είναι μια ουτοπία. Η ρεαλιστική προσδοκία είναι να μπουν στα κοινά όσο περισσότεροι καινούργιοι άνθρωποι γίνεται, με τις οργανωτικές ικανότητες που τώρα χρειαζόμαστε, και να μείνουν απ’ τους πολιτικούς όσο λιγότεροι και καλύτεροι (συγκριτικά) γίνεται, με όσο πιο εξασθενημένα τα κόμματα εξουσίας. Σε αυτά περιλαμβάνω και της Αριστεράς, που εξουσίασε με τα πρότυπά της τόσα χρόνια, με καταστρεπτικές συνέπειες, τις αποφάσεις των πολιτικών ακόμη και της Δεξιάς.