ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Η μεσαία τάξη απειλείται με εξαφάνιση

Tου David Ignatius

Aρθρογράφου της Washington Post

Η δημοσίευση κειμένου με τίτλο «Το μέλλον της Ιστορίας» από τον άνθρωπο, ο οποίος το 1989 –εποχή κατάρρευσης της ΕΣΣΔ και θριάμβου της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς– προανήγγειλε το «Τέλος της Ιστορίας», αποτελεί σημάδι των καιρών.

Το δοκίμιο του Φράνσις Φουκουγιάμα δημοσιεύεται στο τεύχος Ιανουαρίου της επιθεώρησης Foreign Affairs. Προσφέρει μια καλή εισαγωγή στο σημαντικότερο –ίσως– πολιτικό περιοδικό του 2012, που πραγματεύεται την παρακμή της μεσαίας τάξης στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο. Χωρίς αυτήν τη μεσαία τάξη, ισχυρίζεται ο Φουκουγιάμα, η φιλελεύθερη δημοκρατία χάνει το στήριγμά της.

Το σύνθημα «Προστατεύστε τη μεσαία τάξη» έχουν υιοθετήσει και τα δύο κόμματα των φετινών προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ. Ο Φουκουγιάμα υποστηρίζει, όμως, ότι ο κίνδυνος δεν προέρχεται από συγκεκριμένες φορολογικές ή άλλες πολιτικές δαπανών ενός εκ των δύο αμερικανικών κομμάτων, αλλά την ίδια τη φύση της σύγχρονης, παγκόσμιας οικονομίας.  

Ο νέος αυτός κόσμος μπορεί να είναι επίπεδος, είναι όμως και κεκλιμένος, με την κλήση αυτή να ευνοεί κατάφωρα τις ελίτ. «Η ανισότητα έχει διαχρονική παρουσία, ως αποτέλεσμα φυσικών διαφοροποιήσεων στο ταλέντο και τον χαρακτήρα», γράφει ο Φουκουγιάμα, για να συνεχίσει: «Ο σημερινός τεχνολογικός κόσμος, όμως, μεγεθύνει σημαντικά τις ανισότητες αυτές. Οι λίγοι τυχεροί μπορούν έτσι να γίνουν ειδήμονες του χρηματιστηρίου ή σχεδιαστές λογισμικού, εξασφαλίζοντας ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο του εθνικού πλούτου».

Οι προειδοποιήσεις του Φουκουγιάμα υπήρξαν ανέκαθεν εύστοχες και επίκαιρες. «Το τέλος της Ιστορίας» επαινέθηκε αρχικά ως το απόγειο της μετα-ψυχροπολεμικής αισιοδοξίας, για να αντιμετωπίσει έντονες επικρίσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, εποχή κατά την οποία η ιστορία πραγματοποίησε θορυβώδη επιστροφή.

Ο Φουκουγιάμα δεν εμφανίζεται πια ενθουσιώδης σε ό,τι αφορά τη φιλελεύθερη δημοκρατία, την οποία συνεχίζει να θεωρεί «τη μοναδική εναπομείνασα ιδεολογία του σημερινού κόσμου». Αντίθετα, αναρωτιέται αν η παγκόσμια αγορά είναι εχθρός της δημοκρατίας, και όχι η αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξή της. Το 1989, ο συγγραφέας αντιμετώπισε την παγκόσμια αγορά –και τον αυξανόμενο πλούτο της– ως κινητήριο μοχλό του «τέλους της ιστορίας» και της υιοθέτησης δημοκρατικών αξιών από κάθε γωνιά του κόσμου. Σήμερα, ανησυχεί ότι η παγκοσμιοποίηση πλήττει κατά κύριο λόγο τη θέση της μεσαίας τάξης, της παραδοσιακής δεξαμενής ισχύος κάθε φιλελεύθερου πολιτεύματος.

«Τι θα συμβεί εάν η περαιτέρω τεχνολογική ανάπτυξη και παγκοσμιοποίηση υποσκάψουν την ισχύ της μεσαίας τάξης, καθιστώντας αδύνατη τη μεταπήδηση στη μεσαία τάξη για όλους, εκτός από μια μικρή μειοψηφία;» ρωτάει ο Φουκουγιάμα. 

Πιο κάτω επισημαίνει πως η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει στις ΗΠΑ, όπου οι μισθοί υποχωρούν από τη δεκαετία του 1970, ενώ προειδοποιεί: «Το έργο της παλιάς μεσαίας τάξης στον ανεπτυγμένο κόσμο μπορούν σήμερα να επιτελέσουν εργαζόμενοι σε άλλες χώρες, με πολύ χαμηλότερο κόστος».

Ο Φουκουγιάμα διαπιστώνει αυξανόμενη οργή στην αμερικανική μεσαία τάξη κατά της Γουόλ Στριτ. Επισημαίνει, ωστόσο, το παράδοξο ότι το μεγαλύτερο πολιτικό κεφάλαιο εισπράττει το κίνημα «Tea party», που υποστηρίζει το επιχειρηματικό status quo, και όχι το κίνημα των «Αγανακτισμένων», που αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη. Η δυναμική αυτή φανερώνεται και στην Ευρώπη, όπου «η Αριστερά παραμένει αναιμική και τα δεξιά λαϊκίστικα κόμματα ενισχύονται», όπως γράφει ο Φουκουγιάμα.

Το τεύχος του Foreing Affairs, που γιορτάζει τα 90 χρόνια του, περιέχει ενδιαφέρουσα σταχυολόγηση άρθρων της επιθεώρησης από την εποχή της ίδρυσής της.

Αίσθηση προκαλεί άρθρο του 1932, που προσπαθεί να εξηγήσει τη δημοτικότητα του Χίτλερ μεταξύ των Γερμανών: «Το θέμα σχετίζεται με τους δύσκολους καιρούς που αντιμετωπίζει η Γερμανία... Σε ό,τι αφορά τη μεσαία τάξη, την πάλαι ποτέ ραχοκοκαλιά της Γερμανίας, το επίπεδο διαβίωσής της βρίσκεται πολύ κάτω από τα επίπεδα πριν από τον Μεγάλο Πόλεμο».

Καθώς η προεκλογική εκστρατεία για τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές ξεκινά για τα καλά αυτή την εβδομάδα, το κύριο ερώτημα αφορά την οικονομία. Το κοινό νιώθει οργή για τις ελίτ της Γουόλ Στριτ, που μοιάζουν να πλουτίζουν από το σύστημα. Η απόφαση του Ομπάμα και των Ρεπουμπλικανών να μην εκμεταλλευθούν δημαγωγικά το φαινόμενο αυτό, αποδεικνύει ότι η αμερικανική πολιτική σκηνή συνεχίζει να είναι υγιής. Κάθε υποψήφιος διαθέτει πολυεπίπεδο σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης. Αυτό που λείπει, όμως, είναι η μέθοδος άρσης του πολιτικού αδιεξόδου στη νομοθετική εξουσία, ώστε οι προτάσεις αυτές να μπορέσουν να εφαρμοστούν.

Σε εδάφιο, που θυμίζει ανησυχητικά τα άρθρα του Foreign Affairs τη δεκαετία του 1930, ο Φουκουγιάμα επισημαίνει: «Πολλοί εκφράζονται με θαυμασμό για το κινεζικό σύστημα, όχι μόνο για τα οικονομικά του επιτεύγματα, αλλά και γιατί είναι ικανό να λαμβάνει μεγάλες, περίπλοκες αποφάσεις σε ελάχιστο χρόνο. Συγκρίνετέ το, τώρα, με την αγωνιώδη πολιτική παράλυση, που πλήττει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη». Κάθε φορά που οι άνθρωποι επαινούν ένα απολυταρχικό σύστημα, για την αποτελεσματικότητά του, αυτό είναι μια σαφής προειδοποίηση.