Μια κοινωνία σε κρίση

Γράφει ο Βασίλης Κρεμμυδάς

Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η οικονομική κρίση, η δική «μας», μπαίνει στον τρίτο χρόνο (να και κάτι που δεν μπορείς να πεις «ζωή να 'χει» κι ας ξέρεις ότι θα 'χει!) επιδεινούμενη. Ολα εξαρτώνται από όλους και από όλα τι θα πει η κ. Μέρκελ, τι θα πει ο κ. Σαρκοζί και οι άλλοι, Μπαρόζοι, Ρομπάηδες και πάει λέγοντας: ανίκανοι όλοι να βγάλουν την Ευρώπη από την κρίση πολιτικοί μικρού διαμετρήματος σε συσσώρευση. Για τους δικούς μας διαχειριστές της κρίσης δεν θέλω να πω τίποτε τώρα. Γνωστά πράγματα.

Κάτι άλλο, που αυτό κι αν είναι γνωστό, είναι ότι τα εισοδήματα έχουν συρρικνωθεί σε βαθμό απίστευτο, ιδιαίτερα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων τώρα μάλιστα με τη νέα καταιγίδα μέτρων θίγονται βαθιά και οι μεσαίες τάξεις, ώστε είναι αμφίβολο αν απομένει ένα 15% των Ελλήνων που δεν θίγονται - εδώ, ο ένοχος είναι άφαντος, σαν τον Ψωμιάδη, με ευθύνη της πολιτικής εξουσίας. 

Ασφαλώς το ελληνικό κεφάλαιο, εκτός που είναι και «μαύρο», έχει ιδιομορφίες: στον μεγαλύτερο ίσως όγκο του ανήκει σε εφοπλιστικές επιχειρήσεις αυτό πάλι έχει την ιδιομορφία να μπορεί να φύγει, να κινείται με τις λεγόμενες σημαίες ευκαιρίας και να ανήκει θεσμικά στους, λεγόμενους επίσης, φορολογικούς παραδείσους. Λέγεται ότι το εφοπλιστικό κεφάλαιο χρωστάει στο ελληνικό κράτος από ΦΠΑ 6 δισεκατομμύρια ευρώ όσα δηλαδή λείπουν σήμερα από τον κρατικό προϋπολογισμό και προκάλεσαν την τελευταία καταιγίδα μέτρων που μας εξουθενώνουν όλους!

Ιδιομορφίες του ελληνικού κεφαλαίου τα είπα αυτά δεν πειράζει - πείτε τα εσείς όπως θέλετε. Και εγώ θα θυμίσω πάλι κάτι που λέγεται: τα ελληνικά κεφάλαια που βρίσκονται σε τράπεζες του εξωτερικού είναι 600 δισεκατομμύρια ευρώ όσα δηλαδή δύο ετήσιοι κρατικοί προϋπολογισμοί ή δύο φορές το δημόσιο χρέος της χώρας οι κυβερνώντες γιατί δεν μας μίλησαν ποτέ γι' αυτά τα ποσά; Είναι αληθινά ή έχει ξεσαλώσει το «ράδιο αρβύλα»;

Ασφαλώς «λεφτά υπάρχουν» μόνο που όταν τα πλησιάζει ο φοροεισπράκτορας έχουν και αυτά την «ιδιομορφία» να βγάζουν φτερά και να πετάνε! Και η κοινωνία; Η κοινωνία, στην οποία φαίνεται δεν ανήκουν οι «έχοντες και κατέχοντες» οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, γελάνε κάθε φορά που ανακοινώνεται ότι θα δημοσιοποιηθούν τα ονόματά τους, εξουθενώνεται, λειτουργεί ως διαρκές υποζύγιο, έτοιμο να σωριαστεί κατά γης από το υπερβολικό βάρος που κουβαλάει.

Δεν έχει παρά να κάνει κανείς μια βόλτα σε πολυσύχναστους δρόμους της Αθήνας και των συνοικιών δεν θα δει ανθρώπους να συζητούν και να γελούν, πάνε τα γέλια από τους δρόμους, τα κεφάλια είναι σκυμμένα, τα πρόσωπα σκυθρωπά η χαρά έχει εξαφανιστεί.

Υπάρχει όμως και άλλο, πιο ενδιαφέρον και πιο σημαντικό έχει συρρικνωθεί ο δημόσιος χώρος οι άνθρωποι κλείστηκαν στο σπίτι τους. Κοιτάξτε τα καφενεία και τις ταβέρνες ελάχιστες παρέες, πουθενά συζητήσεις πού ακούστηκε στο καφενείο να μην ακούς από πουθενά συζητήσεις για την κρίση; Ποιος ξέρει πόση πίκρα έχουν καταπιεί οι άνθρωποι και δεν μπορούν ούτε να ακούνε τη λέξη κρίση;

Και οι ψυχίατροι κάνουν χρυσές δουλειές!

Μήπως όμως αυτό είναι η απόδειξη μιας ολόκληρης πραγματικότητας;

Αυτή είναι η αντίδραση ο φόβος και ο προθάλαμος της κατάθλιψης. Και αυτή είναι η αντίδραση, δηλαδή η ανικανότητα να αντιδράσεις. Μερικές ομάδες μόνον κοινωνικές, εύπορες, κατά κανόνα, όπως οι ιδιοκτήτες ταξί, φορτηγών κ.λπ. αντιδρούν με υστερικό και αντικοινωνικό τρόπο διαχωρίζουν τη θέση τους από την υπόλοιπη κοινωνία, που μοιάζει σαν να την περιφρονούν! Αυτό είναι για την κοινωνία ένα κατάντημα.

Σωστά λένε πολλοί ότι όταν τελειώσει η κρίση θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια κοινωνία που σε τίποτα δεν θα μοιάζει με αυτήν που ξέραμε πριν από την κρίση. Καλύτερη; Αμφιβάλλω. Ορισμένα χαρακτηριστικά που κρατούν τους πολίτες στη θέση του κοινωνικού υποκειμένου φοβούμαι ότι δύσκολα θα χωράνε στη νέα κοινωνία.

Και ακόμη περισσότερο φοβούμαι μήπως προκύψει μια κοινωνία με άτομα ανταγωνιστικά σε «εμπόλεμη» κατάσταση - και συμπεριφορά - το ένα με το άλλο. Θα υπάρχει άραγε σε μια τέτοια κοινωνία το ύψιστο αγαθό της κοινωνικής ηθικής;

Βλέπουμε καθημερινά το έλλειμμα συμμετοχής. Οργανώνουν τα συνδικάτα πορείες στο Κέντρο της Αθήνας και συμμετέχουν όλο και λιγότεροι κηρύσσουν τα συνδικάτα απεργία και οι εργαζόμενοι δεν απεργούν πολλοί ούτε το μαθαίνουν καν ή το μαθαίνουν και φροντίζουν να το ξεχάσουν γρήγορα.

Οι συλλογικότητες έχουν τελειώσει οι ηγεσίες έχουν πλήρως απαξιωθεί όλες. Ολα έχουν απαξιωθεί. Κανείς δεν πιστεύει κανέναν και τίποτα. Κανένας δεν ελπίζει σε τίποτα.

Απ' αυτά τίποτε δεν είναι καλό η απαξίωση των πάντων είναι επικίνδυνη και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι προμηνύει.

Μέσα σε αυτήν την κατάσταση οι εξουσίες - όλες - έχουν πετύχει κάτι πολύ σημαντικό: να μην υπάρχει σε καμιά περίπτωση πανικός - αυτός θα οδηγούσε με βεβαιότητα στην πτώχευση με καταστρεπτικές συνέπειες. Δεν πρόκειται για απάθεια της κοινωνίας, των ανθρώπων. Πρόκειται για ένα είδος εσωτερίκευσης του πανικού τον καταπίνουμε. Κατάπιε, κατάπιε όμως!..