Η έκκληση της Πορτογαλίας προς το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Ενωση για βοήθεια στα χρέη της, την περασμένη εβδομάδα, θα πρέπει να λειτουργήσει σαν προειδοποίηση για τις απανταχού δημοκρατίες.
Η κρίση που ξεκίνησε πέρυσι από την Ελλάδα και την Ιρλανδία πήρε άσχημη τροπή. Ωστόσο, αυτό το τρίτο εθνικό αίτημα δεν αφορά στην πραγματικότητα το χρέος. Η Πορτογαλία είχε ισχυρές οικονομικές επιδόσεις τη δεκαετία του ’90 και διαχειριζόταν την ανάκαμψή της από την παγκόσμια ύφεση καλύτερα από πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης. Ομως, δέχθηκε άδικη και αυθαίρετη πίεση από διαπραγματευτές ομολόγων και αναλυτές οι οποίοι, από έλλειψη διορατικότητας ή ιδεολογία, κατόρθωσαν να ρίξουν μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και πιθανόν να δέσουν τα χέρια της επόμενης.
Αν μείνουν ανεξέλεγκτες αυτές οι δυνάμεις της αγοράς απειλούν να καταστρέψουν τη δυνατότητα των δημοκρατικών κυβερνήσεων -ίσως ακόμα και των ΗΠΑ- να λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις για φόρους και δαπάνες.
Οι δυσκολίες της Πορτογαλίας σαφώς μοιάζουν με εκείνες της Ελλάδας και της Ιρλανδίας: και για τις τρεις χώρες, η υιοθέτηση του ευρώ πριν από 10 χρόνια σήμανε παραίτηση από τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής τους και η αιφνίδια αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου για τα ομόλογά τους ήταν ο λόγος για τον οποίο ζήτησαν οικονομική βοήθεια. Ωστόσο, στην Ελλάδα και την Ιρλανδία η ετυμηγορία των αγορών αντικατόπτριζε βαθιά και εύκολα προσδιορίσιμα οικονομικά προβλήματα. Η κρίση της Πορτογαλίας διαφέρει: δεν υπήρξε γνήσια υποβόσκουσα κρίση. Οι οικονομικοί θεσμοί και πολιτικές, που κάποιοι αναλυτές θεωρούν αμετάκλητα ελαττωματικά, είχαν σημαντικές επιτυχίες πριν η μικρή χώρα της Ιβηρικής δεχθεί αλλεπάλληλα κύματα επιθέσεων από διαπραγματευτές ομολόγων. Αυξάνοντας το κόστος δανεισμού σε μη βιώσιμα επίπεδα, οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης την ανάγκασαν να ζητήσει βοήθεια. Η βοήθεια έδωσε δυνατότητα στους «σωτήρες» να πιέσουν για επαχθείς πολιτικές λιτότητας εις βάρος αποδεκτών φοιτητικών δανείων, συντάξεων, βοηθημάτων και μισθών του Δημοσίου.
Για την κρίση δεν ευθύνεται η Πορτογαλία. Το χρέος της είναι χαμηλότερο από εκείνο χωρών όπως η Ιταλία. Το έλλειμμά της χαμηλότερο από αρκετών άλλων ευρωπαϊκών χωρών, και μειώνεται. Οσο για τις αναπτυξιακές προοπτικές της, το πρώτο τρίμηνο του 2010 -πριν οι αγορές ωθήσουν ανοδικά τα επιτόκια των πορτογαλικών ομολόγων- η χώρα είχε από τους καλύτερους δείκτες ανάκαμψης στην Ε. Ε. Σε πολλούς τομείς είχε εξίσου καλές ή καλύτερες επιδόσεις από τους γείτονες στη νότια ή και τη δυτική Ευρώπη.
Γιατί, λοιπόν, το χρέος της υποβαθμίστηκε και η οικονομία της εξωθήθηκε στο χείλος του γκρεμού;
Δύο είναι οι πιθανές εξηγήσεις.
Πρώτον, ο ιδεολογικός σκεπτικισμός για το πορτογαλικό μοντέλο ανάμικτης οικονομίας: δάνεια προς τις μικροεπιχειρήσεις με τη στήριξη του κράτους, μαζί με λίγες μεγάλες κρατικές εταιρείες και ένα εύρωστο κράτος πρόνοιας.
Δεύτερον, η έλλειψη ιστορικής προοπτικής: το βιοτικό επίπεδο στη χώρα βελτιώθηκε δραστικά την 25ετία μετά τη δημοκρατική επανάσταση του 1974. Τη δεκαετία του ’90, η εργατική παραγωγικότητα αυξήθηκε ραγδαία, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αύξησαν τις επενδύσεις με τη βοήθεια της κυβέρνησης και κόμματα κάθε απόχρωσης στήριξαν την αύξηση των δημοσίων δαπανών. Στα τέλη του αιώνα, η χώρα είχε από τους χαμηλότερους δείκτες ανεργίας της Ευρώπης. Η οικονομία άρχισε ξανά να ανακάμπτει από την ύφεση το δεύτερο τρίμηνο του 2009, νωρίτερα από άλλες χώρες.
Η μοίρα της Πορτογαλίας ενέχει μια προειδοποίηση για άλλες χώρες. Η επανάσταση του 1974 εγκαινίασε κύμα εκδημοκρατισμού που σάρωσε τον πλανήτη. Ισως το 2011 να σημάνει την αρχή της επέλασης των ανεξέλεγκτων αγορών, με την Ισπανία, την Ιταλία ή και το Βέλγιο επόμενα πιθανά θύματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου