Προπαγάνδα και φρούδες ελπίδες

Του ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ

Οι Γάλλοι  ιστορικοί πιστεύουν ότι ο πρώτος ηγεµόνας που χρησιµοποίησε την προπαγάνδα σε µαζική κλίµακα ήταν ο Ναπολέων. Ακόµα και η τελετή της στέψης του «πειράχτηκε» από τον ζωγράφο Νταβίντ για τις ανάγκες της ναπολεόντειας προπαγάνδας. Η µητέρα του, που δεν χώνευε την Ιωσηφίνα, σνοµπάρισε την τελετή για να µη σταθεί δίπλα στη νύφη της. Κατά διαταγή του αυτοκράτορα όµως, ο Νταβίντ την «ανακάλεσε» στον γιγάντιο πίνακά του (φωτογραφία) πρόσχαρη και γαλήνια.

«Τα πράγµατα δεν έγιναν έτσι, αλλά... θα µείνουν για πάντα έτσι» θα πει αργότερα γι’ αυτήν την ιστορική παραχάραξη ο ιστορικός Φρεντερίκ Μασόν.

Οι Αιγύπτιοι, όµως, θεωρούν πατέρα της προπαγάνδας τον φαραώ Ραµσή Β’, ο οποίος έζησε 3.100 χρόνια πριν από τον Ναπολέοντα. Ξεγελασµένος από κατασκόπους των Χετταίων, ο Ραµσής και ο στρατός του έπεσαν σε ενέδρα στο Καντές. Οταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους όµως, ο Ραµσής µίλησε για συντριπτική νίκη του. Ανάγλυφο στο εσωτερικό του ναού Αµπού Σιµπέλ τον δείχνει µέχρι σήµερα πάνω στο άρµα του, να πατάει τους αποδεκατισµένους Χετταίους στρατιώτες Μπορεί βέβαια να νίκησε στο Καντές, όµως η νίκη του ήταν πύρρεια. Παραχάραξε το γεγονός για τις ανάγκες χειραγώγησης της κοινής γνώµης.

Ακόµη και η λατινογενής λέξη «προπαγάνδα» έχει τη δική της ιστορία. Χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1622 από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΕ’ στην «Congregatio de Propaganda Fide» (Σύνοδο για τη ∆ιάδοση της Πίστης) και προσέφερε στους πιστούς αυτό το «καρότο»: έναν κατάλογο µε τις πράξεις που απαιτούσαν από αυτούς οι θείες δυνάµεις, προκειµένου να τους ανταµείψουν για την πίστη τους.

Ενας σύγχρονος ορισµός της προπαγάνδας είναι αυτός: «Συστηµατική µορφή ηθεληµένης πειθούς, που επιχειρεί να επηρεάσει τα συναισθήµατα, τις συµπεριφορές, τις γνώµες και τις πράξεις στοχευµένων ακροατηρίων για ιδεολογικούς, πολιτικούς ή εµπορικούς σκοπούς, µε την ελεγχόµενη διάδοση µονόπλευρων µηνυµάτων τα οποία δεν ανταποκρίνονται απαραιτήτως στην πραγµατικότητα» (Ρίτσαρντ Αλαν Νέλσον, στο βιβλίο του «Χρονολόγιο και λεξικό της προπαγάνδας στις ΗΠΑ»).

Η κοινή γνώµη πόσο είναι άραγε συνένοχη στη χειραγώγησή της; «Συχνά προτιµούµε να πιστεύουµε στο ιδεατό περισσότερο από όσο στο πραγµατικό» έγραφε ο φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ. «Ξέρουµε πολύ καλά πώς έχουν τα πράγµατα, αλλά προτιµούµε να κάνουµε σαν να µην ξέρουµε».

Η στάση της κοινής γνώµης στην τρέχουσα οικονοµική κρίση είναι χαρακτηριστική και επιβεβαιώνει τα λόγια του φιλοσόφου. Οι κυβερνήσεις των υπερχρεωµένων ευρωπαϊκών χωρών διαβεβαιώνουν τους λαούς τους ότι δεν θα πληρώσουν αυτοί το κόστος της και τους δείχνουν µια εικονική πραγµατικότητα παρόµοια µε εκείνη του ναπολεόντειου ζωγράφου. Οι άνθρωποι που ζουν στην «πραγµατική» πραγµατικότητα αντιλαµβάνονται τι συµβαίνει, αλλά κάνουν σαν να µην ξέρουν, ελπίζοντας µέχρι την τελευταία στιγµή στο πιο απίθανο ενδεχόµενο: στην ως εκ θαύµατος σωτηρία τους, όπως οι πιστοί σε εκείνο το παπικό «καρότο».