Ενα «χαρτί» χωρίς αντίκρισμα

Γράφει ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης

Ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας.

Σε περίπτωση που ένας υποψήφιος των ΑΕΙ μου έθετε το ερώτημα αν τελικά αξίζει τον κόπο να εμπλακεί σε μια τέτοια ανώφελη ταλαιπωρία, να μπει στο πανεπιστήμιο δηλαδή (η αλήθεια είναι το ερώτημα μού έχει τεθεί επανειλημμένως), ευθέως τουλάχιστον δεν θα τον απέτρεπα. Κανείς δεν έχει δικαίωμα να αποτρέπει έναν νέο άνθρωπο από τα όνειρά του. Ομως θα του επεσήμαινα ορισμένα δεδομένα τα οποία ενδεχομένως θα τον έκαναν να ξανασκεφθεί το εγχείρημά του. 

Με τους γονείς του δεν θα άνοιγα συζήτηση, επειδή, αν και μεγάλοι και με κάποια πείρα, οι περισσότεροι, περιέργως και μάλλον παράλογα, εξακολουθούν να θεωρούν ότι το πανεπιστήμιο αποτελεί μια πρώτης τάξεως επιλογή για τα παιδιά τους. Αυτή η γονεϊκή εμμονή ίσως να είναι μια άλλη αιτία για την οποία μια προσωρινή «επιτυχία», δηλαδή η εισαγωγή στα ΑΕΙ, οδηγεί τελικά σε μια παρατεταμένη αποτυχία. Οι ακόρεστοι γονείς και το κεκορεσμένο πανεπιστήμιο, μαζί με τη μίζερη εκπαιδευτική πολιτική μας, βλάπτουν ομοίως.

1 Στα δικά μας χρόνια η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, και οπωσδήποτε η επιτυχής αποφοίτηση, αποτελούσε σχεδόν βέβαιη εγγύηση για μια θέση εργασίας, μικρή ή μεγάλη, αδιάφορο. Και η θεωρητική και η πρακτική κατεύθυνση, και η φιλολογία και η νομική και η ιατρική και η αρχιτεκτονική εκεί οδηγούσαν: σε κάποια εκπλήρωση της αγαθής φιλοδοξίας μας. Παρά ταύτα, το πανεπιστήμιο τότε δεν είχε την «ποικιλία» του σημερινού, οι δυνατότητές του ήταν, θα έλεγε κάποιος, σαφώς περιορισμένες, οι πολιτικοοικονομικές συνθήκες δυσκολότερες από ό,τι σήμερα, κάποτε μάλιστα απαγορευτικές για πάρα πολλούς αξιόλογους νέους. Ομως οι απαιτήσεις του ήταν υψηλότερες συγκριτικά με τις παροχές του. Αυτό μας ωφέλησε. Φαίνεται οξύμωρο αλλά η ελληνική κοινωνία από το τέλος του Εμφυλίου ώς τα μέσα της δεκαετίας του Εξήντα πορεύτηκε μέσα σε αυτό το οξύμωρο.

2 Σήμερα το μόνο που προσφέρουν τα ΑΕΙ είναι ένα «χαρτί» που ουσιαστικά δεν αντιπροσωπεύει τίποτε. Τα διπλώματα αποτελούν ένα τυπικό εφόδιο που ελάχιστες φορές ωφελεί αυτό καθεαυτό. Οταν βέβαια δεν βλάπτει κιόλας, επειδή κάποτε συμβαίνει και αυτό. Η κατάσταση του πανεπιστημίου μας, που όλο και χειροτερεύει, κάνει τη συντριπτική πλειονότητα των φοιτητών να βρίσκονται σε θέση χειρότερη από ό,τι ο μυθικός Σίσυφος. Εκείνος είχε καταδικαστεί να σπρώχνει ένα βράχο ψηλά στην κορυφή, όμως την κρίσιμη στιγμή ο βράχος τού ξέφευγε και ξανακυλούσε κάτω. Ο σημερινός φοιτητής νιώθει ματαιωμένος καθώς η Πολιτεία τον οδηγεί στην ευκολία μιας άχαρης κατηφόρας. Σε ένα πάτο, εντέλει, σε μια γελοία και τραγική συνάμα αποκλιμάκωση αξιών και ονείρων. Η σοβούσα οικονομική κρίση μπορεί κάποτε να περάσει, η εκπαιδευτική κρίση πώς και πότε; Με τα κόλπα του χθεσινού και του σημερινού Υπουργείου; Ηδη τα πολλά και ποικίλα ελλείμματα της Παιδείας και της Εκπαίδευσης βοούν.

3 Το μεγαλύτερο, το πιο ειδεχθές έγκλημα όλων των κυβερνήσεων από τη Μεταπολίτευση κι εδώ έχει να κάνει με την Παιδεία. Δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά. Φαίνεται όμως με την πρώτη διαδήλωση και την πρώτη πέτρα πάνω στη βιτρίνα... 35 χρόνια από τη Μεταπολίτευση δεν έχουμε τη στοιχειώδη εθνική εκπαιδευτική πολιτική μιας Πολιτείας που σέβεται τον εαυτό της. Περιμένουμε σωτηρία από τους εκάστοτε κομματικούς «σοφούς». Τι νόημα λοιπόν έχει να εισαχθεί ένα νέο παιδί στο ελληνικό πανεπιστήμιο σήμερα; Για να βολεφτεί με ένα σύγγραμμα; Να καθίσει σε ένα θλιβερό Αμφιθέατρο και να ακούει ανόητες διαλέξεις; Να συμμετάσχει σε ένα κακόπαθο φοιτητικό κίνημα που ως απώτατο όραμα έχει το «άσυλο», τις καταλήψεις και τα κομματικά «ζήτω»;

Επιλογικά ερωτήματα. Αξιζε άραγε τότε περισσότερο τον κόπο να πάει κάποιος στο πανεπιστήμιο, από ό,τι σήμερα; Ηταν τα πράγματα τότε πιο δίκαια, πιο ορθολογικά; Η απάντηση δεν μπορεί να κριθεί ούτε από τις φθορές και τις δυσκολίες των χρόνων εκείνων, ούτε από τα σημερινά προβλήματα. Η απάντηση μπορεί να κριθεί ίσως αν μετρήσουμε τις όποιες δυνατότητες είχαμε τότε και τις πολλές δυνατότητες που μας δόθηκαν γενναιόδωρα τα τελευταία 35 χρόνια. Δυνατότητες και ευκαιρίες όχι μόνο για την Παιδεία, αλλά και για την οικονομία, τον πολιτισμό, την υγεία, την κοινωνική αλληλεγγύη. Για όλα. 

Αυτές τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες τις σπαταλήσαμε με αφροσύνη. Τα αποτελέσματα της Μεγάλης Σπατάλης φαίνονται στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Τη σπατάλη τόσων νεανικών ονείρων, μπορεί ένας Γραμματέας κι ένας Υπουργός Παιδείας (μιλώ γενικά) να την εννοήσει; 

Τελικό ερώτημα. Μπορεί η Πολιτεία να μάς δώσει ένα και μόνο λόγο γιατί πρέπει αυτό το παιδί να σπουδάσει; Ενας και μόνο θα αρκούσε.