ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Λίγο πικρό γέλιο

Του Αντωνη Ζερβα

«Ο άνθρωπος δαγκώνει με το γέλιο και σαγηνεύει με τα δάκρυα»

Baudelaire

Εδώ και τρία χρόνια, ζούμε ή «βιώνουμε», όπως συνηθίζουν να λένε πλέον, μια τρομερή αντινομία. Δεν μπορούμε να βγούμε από το ευρώ και ξέρουμε ότι με το ευρώ δεν πρόκειται ποτέ να ορθοποδήσει ο τόπος.

«Θάνατος με δόσεις ή Θάνατος επί πιστώσει» είναι ο τίτλος του δεύτερου τόμου της μεγάλης μισάνθρωπης τριλογίας του Σελίν, εκ της οποίας κυκλοφορεί σε ωραία μετάφραση ο πρώτος τόμος «Ταξίδι στα πέρατα της νύχτας». Μας είχαν κάνει να πιστεύσουμε ότι αυτά τα προπολεμικά ταξίδια δεν θα επαναλαμβάνονταν άλλο. Και να που συνεχίζονται μπρος πίσω, χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε.

Στη δεκαετία του ’80, είχαμε βαρεθεί την πολιτική. Στον ορίζοντα κυριαρχούσαν τότε οι πρωτόφαντοι αστερισμοί της ευημερίας, του ελεύθερου χρόνου και του σεξ. Ολα γελούσαν κι εμείς ταυτίζαμε το γέλιο με τη χαρά. 

Τριάντα χρόνια αργότερα, ανακαλύπτουμε έντρομοι ότι χωρίς πολιτική είμαστε έρμαια ενός αδιέξοδου παρόντος. Κανείς δεν γελάει πια. Ούτε καν οι πολιτικοί που έχουν συνείδηση της υπεροχής τους έναντι των πολιτών αλλά και αίσθημα απόλυτης υποταγής προς τις αγορές.  

Η αντίφαση και η αντινομία προκαλούσαν ανέκαθεν τον γέλωτα. Οτι είμαστε για γέλια, κανείς δεν το αρνείται, κι ας μη γελάει.

Πώς θα αντιδρούσαμε άραγες, αν μια ωραία πρωία ακούγαμε εν είδει διαγγέλματος από τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις ότι η Ελλάδα έλαβε τελικώς την ηρωική απόφαση να επιστρέψει στο εθνικό νόμισμα και να συνεχίσει τους αγώνες και τις θυσίες της όχι υπέρ των δόσεων, αλλά υπέρ του ελληνικού μέλλοντος; 

Ασφαλώς θα παγώναμε, διότι κανενός δεν περνάει πλέον από το μυαλό ότι η πολιτική μπορεί να είναι όντως πεδίο ηρωικών αποφάσεων. Ισως μάλιστα να μας έπιαναν τα νευρικά γέλια του φόβου και της αμηχανίας μπροστά στην πνευματική αβελτηρία παρόμοιων αποφάσεων στο πλαίσιο του παγκοσμιοποιημένου φανταστικού μας. Μολαταύτα, η Κύπρος φάνηκε μια στιγμή να επιχαίρει για το «Οχι» της και όποιος χαίρει μπορεί να υποφέρει τα πάνδεινα, καρτερικώς.

Συνηθίσαμε στη Δημοκρατία και πολύ μας κακοφαίνεται που θέλουν να μας την πάρουν από την πίσω πόρτα. Είναι πολύ εύκολο όμως να συνηθίσεις την καθημερινότητα οποιουδήποτε καθεστώτος. Και η επιβεβλημένη φτώχεια, που άλλοτε ήταν ιερή, μπορεί να σε μεταμορφώσει σε απαθές τέρας. Κανείς δεν θέλει να θυμάται ότι στην Κατοχή δεκάρα δεν έδινε ο πλησίον για το άτομο που πέθαινε από πείνα. Αν κάτι τον ένοιαζε, ήταν πώς θα βουτούσε το δελτίο σίτισης του αποθανόντος. Ο άνθρωπος της Κατοχής σώθηκε από ορισμένες ηρωικές ιδέες.

Για τον μεταπολεμικό άνθρωπο, η ευρωπαϊκή ιδέα ήταν η ιδέα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ποια αξιοπρέπεια μπορεί να διεκδικήσει ο άνεργος, ο άστεγος, εκείνος που δέχεται τα πάντα για ένα τρακοσάρι; Και άρα πού έγκειται η δική μου αξιοπρέπεια που ούτε άστεγος είμαι ούτε άνεργος; 

Στις φιλανθρωπικές μου διαθέσεις. Αλλά η φιλανθρωπία έχει τις ίδιες διαλείψεις με την αισθητική εμπειρία και σπανίως κατανοεί το αντικείμενό της.

Ανεπαίσθητα πλην σταθερά, αρχίζουμε να εξοικειωνόμαστε με φαινόμενα που λίγα χρόνια πριν θα προκαλούσαν αληθινή έκρηξη στη συνείδηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του εργαζομένου.

Την ώρα που το φάσμα της φτώχειας κόβει την ανάσα της Νότιας Ευρώπης, η Καθολική Εκκλησία εξέλεξε Πάπα τον επίσκοπο των φτωχών. Η θεόπνευστη απόφαση δεν φαίνεται να θίγει σε τίποτε την καθολική εγκυρότητα του νεοφιλελεύθερου αξιώματος, ότι όσο μεγαλύτερη γίνεται η πίτα τόσο μεγαλώνουν και τα κομμάτια της. Γιατί, όπου πληθαίνει η φτώχεια, πληθαίνει και η πίστη. Η πίστη δεν είναι τάχα και αποδοχή της αδικίας;

Και πράγματι, το ευρωπαϊκό θέαμα φέρνει στον νου το απολησμονημένο μυστήριο της Πτώσεως των πρωτοπλάστων. «Τα φαινόμενα που γεννήθηκαν από την Πτώση θα καταστούν τα μέσα της απολύτρωσης», γράφει ο μέγας σύγχρονός μας Charles Baudelaire.

Η πτώση θεοποίησε το χρήμα, άρα μόνο το χρήμα θα μας σώσει. Αλλά πού πάει τόσο χρήμα! Μα στους πλουσίους φυσικά. Για τους υπόλοιπους θα υπάρχει ο Πάπας των πτωχών και η ανακαινισμένη βασιλεία των ουρανών.