Μάχες ιδεών στην Ευρώπη

"Πρέπει να σεβόμαστε κι εκείνους που δεν σκέπτονται σαν κι εμας"

"Κι εμεις πώς σκεπτόμαστε?"

Του ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Αν στην Ελλάδα ανακυκλώνουμε τη μιζέρια μας και βουλιάζουμε στην κατάθλιψη, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες γίνεται μια πραγματική, και πολύ ενδιαφέρουσα, μάχη ιδεών.  

Στη Βρετανία, για παράδειγμα, αντιπαρατίθενται δύο οράματα για την κοινωνία. 

Το όραμα του ηγέτη των Εργατικών Εντ Μίλιμπαντ είναι ένα πιο ενεργό κράτος, που θα προστατεύει την πιεζόμενη μεσαία τάξη και τους φτωχούς από τις αδικίες των ανεξέλεγκτων αγορών. Οι κανόνες πρέπει να αλλάξουν, είπε αυτή την εβδομάδα στο συνέδριο του κόμματός του. Οι κακές επιχειρήσεις δεν πρέπει να ευημερούν. Οι καλές πρέπει να ενθαρρύνονται. Οι ανάξιοι πλούσιοι θα γίνουν λιγότερο πλούσιοι. Οι άξιοι πλούσιοι θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν τον πλούτο τους. Κι αυτός που θα αποφασίζει τι είναι καλό και τι κακό, τι αξίζει και τι όχι, ποια συμπεριφορά είναι υπεύθυνη και ποια ανεύθυνη, είναι το κράτος.

Η ιδέα αυτή είναι ομολογουμένως κάπως αόριστη: πώς θα εξασφαλίζεται η αδιάβλητη κρίση του κράτους;  

Εξίσου αόριστη είναι και η ιδέα του Ντέιβιντ Κάμερον περί Μεγάλης Κοινωνίας, που για πολλούς είναι ένας «ξαναζεσταμένος θατσερισμός». Και η Σιδηρά Κυρία οραματιζόταν την αντικατάσταση του κράτους από εθελοντές, φιλανθρωπικά ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα. Οι πολίτες θα αποκτήσουν έτσι μεγαλύτερη εξουσία. Σε μια περίοδο όμως που η περικοπή δαπανών έχει πάρει τον χαρακτήρα θρησκείας, ποιος θα τους εγγυάται την ασφάλειά τους;

Οσες αντιρρήσεις κι αν υπάρχουν για το περιεχόμενο αυτών των θέσεων, το θετικό είναι ότι γίνεται μια συζήτηση. 

Το ίδιο συμβαίνει και στη Γαλλία γύρω από τον (εισαγόμενο!) όρο trickle-down economics. Η θεωρία αυτή πρεσβεύει ότι ο πλουτισμός των πλουσίων δεν πρέπει να καταγγέλλεται, καθώς κερδισμένοι βγαίνουν και οι φτωχοί. Με ποιον τρόπο; Μα από το γεγονός ότι οι πλούσιοι δημιουργούν θέσεις εργασίας, τονώνουν την οικονομία, δημιουργούν «αξία» από την οποία επωφελείται όλος ο κόσμος. Με άλλα λόγια, ο πλούτος κυλά (trickle) προς το κάτω μέρος της κοινωνικής κλίμακας.

Οταν ο αμερικανός φιλόσοφος Τζον Ρόουλς υποστήριζε το 1971 αυτήν τη θέση στη «Θεωρία της Δικαιοσύνης», πίστευε πραγματικά ότι η αύξηση των ανισοτήτων μπορεί να γίνει ανεκτή αν οι δυναμικές της συνέπειες ωφελούν, έστω και εν μέρει, τους φτωχούς. Πολιτικοί σαν τον Ζαν-Φρανσουά Κοπέ, που είναι το ανερχόμενο αστέρι της γαλλικής Δεξιάς, χρησιμοποιούν κατά κόρον αυτήν τη θεωρία για να καταγγείλουν την εμμονή της Αριστεράς με την ισότητα. Το ίδιο τραγούδι τραγουδούν οι σοσιαλφιλελεύθεροι τόσο της Γαλλίας όσο και της Βρετανίας. Οπως επισημαίνει όμως ο Ζαν-Κλοντ Γκιγμπό στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, η θεωρία αυτή έχει εκπέσει εδώ και καιρό. Ο πλούτος των εχόντων δεν «κυλά» καθόλου προς τους μη έχοντες. Οι βρύσες είναι κλειστές, οι πλούσιοι έχουν αποσχιστεί από τον πραγματικό κόσμο. Κάποιος πρέπει λοιπόν να παρέμβει. Κι εδώ επιστρέφουμε στον Μίλιμπαντ.