Οι ταραχές αποτελούν τμήμα ενός νέου κοινωνικού φαινομένου

Tου Kevin Featherstone

(Καθηγητή στην Εδρα Ελευθέριος Βενιζέλος του London School of Economics, όπου και διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.)

Ταραχές στα προάστια του Παρισιού το 2005, στην Αθήνα το 2008 και τώρα στο Λονδίνο, το 2011. Και στις τρεις περιπτώσεις τις ταραχές πυροδότησαν οι καταγγελίες περί κτηνωδίας και ανικανότητας της αστυνομίας. Και στις τρεις περιπτώσεις, όμως, οι ταραχές εξαπλώθηκαν και συνεχίστηκαν πέραν του αρχικού εναύσματος. Αναζητώντας τις αιτίες τους, δεν μπορούμε να τις περιορίσουμε σε ένα τραγικό γεγονός.

Οι ταραχές δεν μπορούν να ερμηνευτούν ως αντίδραση σε μια συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα. Την εβδομάδα που πέρασε, στο Λονδίνο, οι ταραξίες λεηλάτησαν καταστήματα με αθλητικά είδη, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ακριβά ρούχα. Σε πολλές περιπτώσεις, δοκίμαζαν τα ρούχα και τα παπούτσια πριν φύγουν από τα καταστήματα περπατώντας, και έχοντας μαζί τους τη λεία. 

Οι ταραχές δεν μπορούν να ερμηνευτούν ούτε μόνο εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης. Οι ταραχές της περασμένης εβδομάδας –όπως οι ταραχές της Αθήνας τον Δεκέμβριο του 2008– εξαπλώθηκαν και στα ακριβά προάστια.

Οι ταραξίες δεν είχαν εξάλλου έναν κοινό σκοπό, για τον οποίο αγωνίζονταν. Τηλεοπτικά δίκτυα μετέδωσαν εικόνες ταραξιών που λεηλατούσαν ο ένας τον άλλον. Οι ταραχές δεν ήταν ούτε αποκλειστικό έργο μιας ηλικιακής ομάδας. Μεταξύ των ταραξιών, υπήρχαν μικρά παιδιά εννέα ετών αλλά και μεσήλικοι. Υπήρξαν δημοσιεύματα για ολόκληρες οικογένειες που επιδόθηκαν από κοινού σε λεηλασίες.

Τόσο στην Αθήνα όσο και στο Λονδίνο, οι ταραχές εξαπλώθηκαν εξαιτίας της ανικανότητας της αστυνομίας. Πολλοί παριστάμενοι διαμαρτυρήθηκαν ότι η αστυνομία δεν παρενέβη για να σταματήσει τις λεηλασίες. Καταστηματάρχες είδαν το έργο της ζωής τους να πυρπολείται και να λεηλατείται, ενώ οι αστυνομικοί στέκονταν στην άλλη άκρη του δρόμου ή παρέμεναν στο κοντινό αστυνομικό τμήμα. Υπάρχουν δημοσιεύματα, σύμφωνα με τα οποία η αστυνομία του Λονδίνου είχε λάβει εντολή, τις πρώτες ημέρες, να μην παρέμβει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις λεηλασιών.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να αναπτύσσει δύναμη 16.000 αστυνομικών στους δρόμους του Λονδίνου κάθε βράδυ. Επιπλέον, οι ταραχές εξαπλώθηκαν γρήγορα και στο Μπέρμιγχαμ, το Μάντσεστερ και αλλού. Ο στρατός είναι σε εγρήγορση. Οπως όμως συνέβη και στην Αθήνα, αυτή η δυναμική θα υποχωρήσει. Η ζωή στο μεγαλύτερο τμήμα της χώρας θα επιστρέψει στους κανονικούς ρυθμούς της. Και τι θα συμβεί τότε;

Για να απαντήσουμε, θα πρέπει να κατανοήσουμε τι προκαλεί αυτές τις ταραχές. Και ως προς αυτό, δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις. Η αιτία των ταραχών δεν μπορεί να είναι μόνο η αστυνομική βία (σε ένα περιστατικό) ή μόνο μια συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα, ή μόνο η οικονομική ύφεση. Η πρώτη αντίδραση να απορρίψουμε τους ταραξίες ως τρελούς ή κακούς, δεν μας οδηγεί πουθενά, αν σκοπεύουμε να αποτρέψουμε την εκδήλωση τέτοιων γεγονότων στο μέλλον.

Οι πιο πρόσφατες ταραχές στην Αθήνα αποτελούν, ασφαλώς, άμεση απάντηση στα μέτρα οικονομικής λιτότητας. Και όμως, στις ταραχές αυτές εκδηλώθηκε αχαλίνωτη βία, καταστράφηκαν κτίρια και σημειώθηκαν άλλες μορφές βανδαλισμού. Τίποτε δεν έμεινε όρθιο. Αυτές είναι σπασμωδικές αντιδράσεις, που δεν αφορούν τη δημιουργία μιας νέας διαφορετικής κοινωνίας – αφορούν την καταστροφή της κοινωνίας. 

Οι ταραχές αποτελούν τμήμα ενός νέου κοινωνικού φαινομένου. Οι οικογένειες έχουν διαλυθεί και μαζί τους και οι κοινωνικοί κανόνες που συγκρατούν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Για πολλούς ταραξίες, το να λεηλατούν και να πετούν πέτρες και βόμβες μολότοφ είναι διασκεδαστικό – διασκεδάζουν ανατρέποντας την καθεστηκυία τάξη και προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. Το κοινό στοιχείο των ταραξιών είναι ότι δεν έχουν ελπίδες, ότι αισθάνονται αβεβαιότητα και απαισιοδοξία για το μέλλον τους. Ο πρωθυπουργός Κάμερον έχει πει ότι επιθυμεί να δημιουργήσει μια «μεγάλη κοινωνία». Δεν την προσδιόρισε όμως. Ως απάντηση στις ταραχές, πρέπει σύντομα να την προσδιορίσει.