Τα ψιλά γράμματα της Ιστορίας

Tου Ηλια Μαγκλινη

Τελικώς, το μάθημα της Ιστορίας παραμένει υποχρεωτικό στο λύκειο, μολονότι το υπουργείο είχε προσανατολιστεί στη μετατροπή του σε μάθημα επιλογής. Σε  πρόσφατο ρεπορτάζ του στην «Κ», ο Απ. Λακασάς σχεδόν προέβλεψε ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση θα ακυρωνόταν προτού ακόμη ξεκινήσει, «λόγω των “κραυγών” που υιοθετούν τα ελληνικά κόμματα», μολονότι το σκεπτικό των υπευθύνων του υπουργείου ήταν «λιγότερα υποχρεωτικά μαθήματα, περισσότερα μαθήματα επιλογής και μεγαλύτερη εμβάθυνση», κάτι που εκ πρώτης όψεως δεν είναι κακό. 

Η δική μου καχυποψία απέναντι σε τούτη την πρωτοβουλία έχει να κάνει κυρίως με το πώς θα σχεδιαζόταν όλο αυτό, πόσο μεθοδικά θα κινούνταν το υπουργείο, με το αν στόχευε σε ένα ευέλικτο, δραστικό σχήμα διδασκαλίας, αποφεύγοντας μιαν ακόμη απονεύρωση και αφυδάτωση της γνώσης. Αλλά μετά την υπόθεση με τη «βάση του δέκα», πώς να μην είσαι καχύποπτος;

Σε κάθε περίπτωση, εάν επρόκειτο το μάθημα της Ιστορίας να τύχει μεγαλύτερης εμβάθυνσης, όπως αναφέρθηκε, εάν επρόκειτο να το παρακολουθούν μαθητές που το είχαν επιλέξει συνειδητά, τότε ίσως ήταν καλύτερο ένα μάθημα που γίνεται μέσα σε ένα πνεύμα τυπολατρικής υποχρέωσης και ψυχαναγκασμού να μετατραπεί σε μάθημα επιλογής.

Η Ιστορία είναι βέβαια πονεμένη υπόθεση. Θυμάμαι από τα δικά μου μαθητικά χρόνια, στο λύκειο, κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80, πόσο διαχωρισμένα ήταν μέσα μου, από τη μια πλευρά, η διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο και, από την άλλη, τα συναρπαστικά ιστορικά αναγνώσματα που έβρισκα στην πατρική βιβλιοθήκη: τα «Φοβερά Ντοκουμέντα», με τις έξοχες αφηγήσεις των Σόλωνα Γρηγοριάδη, Δημήτρη Φωτιάδη, Αλέξανδρου Κοτζιά και των άλλων ξένων συγγραφέων, με τον «Σαγγάριο», τον «Επίλογο στο Γουδί», τους «Βαλκανικούς Πολέμους», τη «Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών» κ. ά., ο δίτομος, γλαφυρός «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» του Ρεϊμόν Καρτιέ (από τον Πάπυρο - με υπέροχη εικονογράφηση), η μετ’ εμποδίων, αλλά όμως πάντοτε συγκλονιστική καθαρεύουσα της «Ανόδου και της Πτώσης του Γ΄ Ράιχ» του Ουίλιαμ Σίρερ (τρεις σκληρόδετοι τόμοι με πρωτόγονες εκτυπώσεις από τις εκδόσεις Αρσενίδη - αν δεν με απατά η μνήμη μου), ακόμα και τα τεύχη της κλασικής σήμερα «Ιστορίας Εικονογραφημένης», επίσης από τις εκδόσεις Πάπυρος, όλα συνέθεταν στον άγουρο νου ενός περίεργου εφήβου ένα σύμπαν εξόχως μυθιστορηματικό. Το πιο συγκλονιστικό όμως ήταν ότι όλα αυτά που διάβαζα είχαν συμβεί στ’ αλήθεια. Και η Ιστορία ήταν όντως ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Αλλη κουβέντα, λοιπόν, η σχολική Ιστορία και άλλη αυτή που διάβαζα σπίτι. Και πάλι όμως, χρειάστηκε να περάσουν κάμποσα χρόνια για να συνειδητοποιήσω ότι η Ιστορία δεν είναι κάτι ξένο και παγωμένο, που αφορά επώνυμους και μεγάλους ηγέτες. Οτι η Ιστορία συνιστά κυρίως αυτή τη μυστική σύνδεση των κορυφαίων γεγονότων με τους μικρούς και ασήμαντους, της «επίσημης» μνήμης, των βουβών κινηματογραφικών επίκαιρων και των ασπρόμαυρων φωτογραφιών με τα θαμμένα οικογενειακά κειμήλια, ξεθαμμένες προσωπικές διηγήσεις και μνήμες, αόρατα τραύματα και παρακαταθήκες που από νεκρές οικογενειακές φύσεις μεταμορφώνονται σε κάτι ζωντανό και παλλόμενο: σε αφηγήσεις με συλλογικό, ενίοτε οικουμενικό χαρακτήρα.

Ο Αμερικανός κομίστας Αρτ Σπίγκελμαν, μεταφέροντας στο διάσημο πια «Maus» την ιστορία του πατέρα του από το Ολοκαύτωμα, ξεκίνησε με την εξής εμβληματική φράση: «Ο πατέρας μου αιμορραγεί Ιστορία» (My father bleeds History). Κάτι ανάλογο έδειξε και ο Βρετανός Γκρέιαμ Σουίφτ στο καλύτερό του μυθιστόρημα, την «Υδάτινη χώρα», το 1983.

Με άλλα λόγια, η Ιστορία δεν είναι κάτι εκεί έξω - είναι στο σπίτι του καθενός μας. Και οι αφηγήσεις της είναι οι δικές μας μνήμες και αναπλάσεις. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι απλώς αν η Ιστορία πρέπει να είναι υποχρεωτική ή προαιρετική στο λύκειο. Το ερώτημα είναι εάν μπορεί το νέο λύκειο που οραματίζεται το υπουργείο να ενσταλάξει στους μαθητές μια άλλου τύπου αντίληψη γύρω από την Ιστορία. Να τους υποψιάσει ως προς τη βαθύτερη δυναμική της, αναδεικνύοντας τη γοητεία της. Ψιλά γράμματα; Μάλλον.