Τι σημαίνει θάρρος, γενναιότητα; Ο νους των περισσοτέρων τρέχει σε ακραίες καταστάσεις: ηρωισμός στο πεδίο της μάχης, αγέρωχη στάση μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, σθένος μπροστά στο φάσμα της αρρώστιας - τέτοια.
Στην πραγματικότητα, το θάρρος είναι μια πολύ πιο σύνθετη, καθημερινή κατάσταση που συχνά μπορεί να προκύψει ακόμα και στη σφαίρα του ασήμαντου (βεβαίως, στον μικρόκοσμο του καθενός μας, αυτό το ασήμαντο μπορεί να είναι μια πολύ ρευστή έννοια): θάρρος που απαιτείται από τον έφηβο για να προσεγγίσει το κορίτσι που έχει ερωτευθεί, από τον κληρωτό που καλείται να περάσει για πρώτη φορά την πύλη του στρατοπέδου, από τον ιδιωτικό υπάλληλο που προσπαθεί να διαπραγματευθεί καλύτερες συνθήκες εργασίας με τον εργοδότη του, από τον/την κάθε σύζυγο ή σύντροφο που προσπαθεί να πει «χωρίζουμε» στο έτερον ήμισυ, από τον μέσο πολίτη που διαβαίνει την είσοδο κάποιας ελληνικής δημόσιας υπηρεσίας, κυρίως της εφορείας και της πολεοδομίας.
Εν ολίγοις, δεν είναι εύκολο να ορίσει κανείς τι σημαίνει θάρρος. Απλώς, αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι το εξής: σε όλες αυτές τις καταστάσεις, ακραίες ή ασήμαντες, σοβαρές ή αστείες, αυτό που λέμε «θάρρος» είναι μια σύνθεση από κάποιες άλλες ψυχικές καταστάσεις και ιδιότητες: ψυχραιμία, υπομονή, τόλμη και αποφασιστικότητα την κατάλληλη χρονική στιγμή.
Γιατί αυτός ο προβληματισμός σήμερα; Διότι ειδικά σήμερα, ζητείται θάρρος. Ζητείται θάρρος από τον πρωθυπουργό και το κυβερνητικό επιτελείο, ζητείται θάρρος όμως και από εμάς τους ίδιους, τους απλούς πολίτες, αυτό που εξίσου γενικά και αόριστα με τη λέξη «θάρρος» λέμε «λαό».
Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν ήμαστε τόσο φοβισμένοι όσο σήμερα - μάλλον. Για παράδειγμα, όλα τα ντοκουμέντα λένε ότι το πρωινό της Δευτέρας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, οι Ελληνες δεν φοβήθηκαν - το αντίθετο, τους κατέλαβε ένας ενθουσιασμός. Επίσης, η θολή προσωπική ανάμνηση της συμπεριφοράς γονιών και συγγενών το πρωινό της 20ής Ιουλίου του 1974 δεν απέπνεε σε ένα μικρό παιδί κάποιο είδος φόβου. Τέλος πάντων, μπορεί να μην το ομολογούμε ανοιχτά όλοι, αλλά οι περισσότεροι φοβόμαστε: μη χάσουμε τη δουλειά μας, μη χάσουμε το σπίτι μας, μη χάσουμε εργατικά δικαιώματα κεκτημένα από χρόνια, ακόμα και να μη χάσουμε τις ανέσεις μας.
Επειδή σε μια κατάσταση κρίσης όμως απαιτούνται δράσεις και έργα, ο φόβος είναι ο χειρότερος σύμβουλος, όπως και, από την άλλη, η απερισκεψία. Στη μάχη, π. χ., περισσότεροι στρατιώτες σκοτώνονται εξαιτίας απερισκεψίας (η αδρεναλίνη της στιγμής τους οδηγεί σε παράτολμες κινήσεις) παρά από φόβο. Στην παρούσα κατάσταση, δεν φαίνεται να έχουμε χτυπηθεί από κρούσματα απερισκεψίας (η βλακεία είναι άλλη κουβέντα) αλλά από φόβο. Λογικό, ανθρώπινο, μόνο που κάπου πρέπει να βάλουμε ένα φρένο. Μόνο και μόνο για να νιώσουμε λίγο καλύτερα με τον εαυτό μας. Ισως αυτό να έχουμε περισσότερο ανάγκη, ακόμα κι από την ψευδεπίγραφη βεβαιότητα μέσα στην οποία ζούσαμε τόσο καιρό.
Στην πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του «Το μυστήριο του θάρρους» (The Mystery of Courage, εκδ. Harvard University Press, σελ. 346), ο Ουίλιαμ Ιαν Μίλερ (William Ian Miller), καθηγητής του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, αναφέρει μια από τις πολλές και θρυλικές σήμερα συζητήσεις που είχε ο κλασικός Αγγλος συγγραφέας Σάμιουελ Τζόνσον (1709-1784) και ο βιογράφος του Τζέιμς Μπόσγουελ (1740-1795).
Λέει λοιπόν ο Μπόσγουελ: «Μιλήσαμε για πόλεμο.
Τζόνσον: “Κανένας δεν έχει αυτοεκτίμηση αν δεν έχει υπάρξει στρατιώτης ή δεν έχει βγει στη θάλασσα”.
Μπόσγουελ: “Ο Λόρδος Μάνσφιλντ δεν έχει τέτοια προβλήματα”.
Τζόνσον: “Κύριε, εάν ο Λόρδος Μάνσφιλντ βρισκόταν στη συντροφιά αξιωματικών και ναυαρχών, θα ζάρωνε· θα ήθελε να χωθεί κάτω απ’ το τραπέζι... Οχι, κύριε· εάν ο Σωκράτης και ο Κάρολος ο Δωδέκατος της Σουηδίας ήσαν παρόντες σε μια οποιαδήποτε συντροφιά, κι έλεγε ο Σωκράτης “ακολουθήστε με για να ακούσετε μια διάλεξη φιλοσοφίας”, ενώ ο Κάρολος έβαζε το χέρι του στο ξίφος κι έλεγε “ακολουθήστε με για να εκθρονίσουμε τον Τσάρο”, εάν ένας άνδρας ακολουθούσε τον Σωκράτη, θα αισθανόταν ντροπή. Κύριε, η εντύπωση αυτή είναι οικουμενική· κι όμως είναι κάτι παράξενο”».
Αλλες εποχές, άλλα ήθη, θα πει κάποιος. Σήμερα το θάρρος, η κατάφαση απώλειας, δεν αντιμετωπίζεται ως αρετή, αλλά ως ανοησία. Ισως θα πρέπει να την επινοήσουμε εκ νέου, ειδικά σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου