ΚΟΣΜΟΣ: Αποχαιρετισμός στα πυρηνικά όπλα

ΑΚΡΩΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ

Του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ / Project Syndicate

Είκοσι πέντε χρόνια πριν, Οκτώβριο μήνα, καθόμουν απέναντι από τον Ρόναλντ Ρίγκαν στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας προκειμένου να διαπραγματευθούμε μια συμφωνία, η οποία θα μείωνε και θα μπορούσε να εξαλείψει έως το 2000 τα πυρηνικά οπλοστάσια τόσο των ΗΠΑ όσο και της τότε ΕΣΣΔ. 

Παρά τις διαφορές μας, ο Ρίγκαν κι εγώ μοιραζόμασταν την ισχυρή πεποίθηση ότι οι πολιτισμένες χώρες δεν πρέπει να χρησιμοποιούν αυτά τα βάρβαρα όπλα ως άξονα της ασφάλειάς τους. Παρότι αποτύχαμε να υλοποιήσουμε τις υψηλές προσδοκίες που δημιουργήθηκαν στο Ρέικιαβικ, η Σύνοδος Κορυφής ήταν, όπως τη χαρακτήρισε ο τότε ομόλογός μου, «σημαντικό σημείο καμπής στην αναζήτηση για έναν πιο ασφαλή κόσμο».

Τα επόμενα χρόνια θα φανεί αν το κοινό μας όνειρο να απαλλαγεί ο κόσμος από τα πυρηνικά όπλα θα γίνει πραγματικότητα. Οι επικριτές θεωρούν τον πυρηνικό αφοπλισμό, στην καλύτερη περίπτωση, μη ρεαλιστικό στόχο, ενώ στη χειρότερη, ουτοπικό όνειρο. Χρησιμοποιούν τη «μακρά ειρήνη» του Ψυχρού Πολέμου ως απόδειξη ότι η πυρηνική αποτροπή είναι ο μόνος τρόπος να αποφύγουμε έναν μεγάλο πόλεμο.

Ως κάποιος που είχε τον έλεγχο τέτοιων όπλων, διαφωνώ. Η πυρηνική αποτροπή ήταν πάντα ένας σκληρός και εύθραυστος εγγυητής της ειρήνης. Μη κατορθώνοντας να προτείνουν ένα υλοποιήσιμο σχέδιο για πυρηνικό αφοπλισμό οι ΗΠΑ, η Ρωσία και οι άλλες πυρηνικές δυνάμεις προωθούν μέσω της αδράνειας ένα μέλλον στο οποίο τα πυρηνικά, αναπόφευκτα, θα χρησιμοποιηθούν. Αυτή την καταστροφή πρέπει να την εμποδίσουμε.

Οπως εγώ μαζί με τον Τζορτζ Σουλτς, τον Ουίλιαμ Πέρι, τον Χένρι Κίσινγκερ, τον Σαμ Ναν και άλλους τονίσαμε πριν από πέντε χρόνια, η πυρηνική αποτροπή γίνεται λιγότερο αξιόπιστη και περισσότερο επικίνδυνη όσο ο αριθμός των κρατών που διαθέτουν πυρηνικά αυξάνεται. Σταματώντας προειδοποιητικούς πολέμους (κάτι που αποδείχθηκε αντιπαραγωγικό) ή κυρώσεις (που αποδείχθηκε ανεπαρκές), μόνο τα ειλικρινή βήματα προς τον πυρηνικό αφοπλισμό μπορεί να μας παράσχουν την αμοιβαία ασφάλεια που απαιτείται προκειμένου να σφυρηλατήσουμε δύσκολες συμφωνίες για τον έλεγχο των εξοπλισμών.

Η εμπιστοσύνη και η κατανόηση που χτίσαμε στο Ρέικιαβικ άνοιξαν τον δρόμο για δύο ιστορικές συμφωνίες. Η Συμφωνία του 1987 για τους πυρηνικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς (ΙNF) κατέστρεψε τους πυραύλους γρήγορης επίθεσης που τότε απειλούσαν την ειρήνη στην Ευρώπη. Και το 1991, η πρώτη συμφωνία περιορισμού των στρατηγικών όπλων (START) μείωσε τα τεράστια πυρηνικά οπλοστάσια ΗΠΑ και ΕΣΣΔ κατά 80% μέσα σε μια δεκαετία.

Ωστόσο, η προοπτική για πρόοδο στον έλεγχο των εξοπλισμών και μη εξάπλωσης σκοτεινιάζει όταν απουσιάζει η αξιόπιστη προώθηση του πυρηνικού αφοπλισμού. Εκείνες τις δύο ημέρες στο Ρέικιαβικ έμαθα ότι οι συνομιλίες για τον αφοπλισμό μπορεί να είναι τόσο εποικοδομητικές όσο και δύσκολες. Συνδέοντας ένα πλέγμα θεμάτων, ο Ρίγκαν και εγώ οικοδομήσαμε εμπιστοσύνη και κατανόηση, που ήταν απαραίτητες προκειμένου να μετριάσουμε τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών, στον οποίο είχαμε χάσει κάθε έλεγχο.

Κοιτώντας πίσω, διαπιστώνω ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σήμανε την αναδιάταξη της παγκόσμιας δύναμης και πειθούς. Μόνο ένα σοβαρό πρόγραμμα παγκόσμιου πυρηνικού αφοπλισμού μπορεί να μας εξασφαλίσει τις διαβεβαιώσεις και την αξιοπιστία που απαιτούνται για να επιτύχουμε τη διεθνή συναίνεση σχετικά με το ότι η πυρηνική αποτροπή είναι ένα θανάσιμο δόγμα. Σήμερα φαίνεται ότι υπάρχει έλλειψη ηγετών με την τόλμη και το όραμα να οικοδομήσουν την εμπιστοσύνη που χρειάζεται ώστε το θέμα του πυρηνικού αφοπλισμού να γίνει και πάλι βασικό για όλο τον κόσμο. Οι οικονομικές δυσκολίες και το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ μας είχαν βοηθήσει τότε να δράσουμε. Γιατί η ύφεση και η καταστροφή στη Φουκουσίμα δεν μας ώθησαν προς την ίδια κατεύθυνση;

Κατ' αρχάς, οι ΗΠΑ χρειάζεται να επικυρώσουν τη Συνθήκη CTBT για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών, την οποία ο Μπαράκ Ομπάμα έχει χαρακτηρίσει σημαντικό εργαλείο για την αποτροπή εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων. Αυτό θα αναγκάσει όσες χώρες ακόμα αρνούνται να την υπογράψουν (Κίνα, Αίγυπτος, Ινδία, Ινδονησία, Ιράν, Ισραήλ, Βόρεια Κορέα και Πακιστάν) να το ξανασκεφτούν. 

Ενα δεύτερο αναγκαίο βήμα θα είναι, βάσει της νέας συμφωνίας START, να εφαρμόσουν οι ΗΠΑ και η Ρωσία μεγαλύτερες περικοπές όπλων, ιδιαίτερα τακτικών, που δεν εξυπηρετούν κανένα σκοπό, σπαταλούν κεφάλαια και απειλούν την ασφάλεια. Η συμφωνία για τα σχάσιμα υλικά (FMCT) και μια δεύτερη Σύνοδος Κορυφής για την Πυρηνική Ασφάλεια στη Σεούλ το 2012 θα βοηθήσουν στον περιορισμό των επικίνδυνων πυρηνικών υλικών.

Ο κόσμος παραμένει στρατιωτικοποιημένος. Στο σημερινό οικονομικό κλίμα, τα πυρηνικά όπλα είναι ένα βαρέλι δίχως πάτο. 

Ο Τζον Κένεντι κάποτε προειδοποίησε ότι «κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί ζει κάτω από την πυρηνική δαμόκλειο σπάθη που κρέμεται από μια πολύ λεπτή κλωστή, η οποία μπορεί ανά πάσα στιγμή να σπάσει...».

© Project Syndicate, 2011