Οταν η Ελλάδα μετρούσε τα άστρα

Ενα διεθνές αστροναυτικό συνέδριο στην Αθήνα του 1965 εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου

Γράφει η Φωτεινή Τομαή

(ιστορικός και πρεσβευτής σύμβουλος Α' στο υπουργείο Εξωτερικών)

Μπορεί, όπως πολλοί υπέθεσαν, η προαναγγελθείσα προ μερικών εβδομάδων ανακοίνωση της ΝΑSΑ σε χρόνο πολιτικά φορτισμένο λόγω της διαρροής αμερικανικών διπλωματικών εγγράφων διά του WikiLeaks να απογοήτευσε τη διεθνή κοινή γνώμη που περίμενε μάλλον να ακούσει ότι ανακαλύφθηκε ζωή σε κάποιον άλλο πλανήτη, κατάφερε όμως να πετύχει, προσωρινά έστω, τον στόχο της. Η παρούσα έρευνα, ωστόσο, εξαιτίας ακριβώς της συγκεκριμένης είδησης κατάφερε να... ανακαλύψει ότι πριν από μερικές δεκαετίες υπήρχε στην Ελλάδα Αστροναυτική Εταιρεία. Παράδοξη ή όχι η είδηση, με τη σκέψη στραμμένη στο άστρο που οδήγησε τους τρεις μάγους στη Βηθλεέμ τις ημέρες των Χριστουγέννων, θα μπορούσε να εμφανίζεται και ως επίκαιρη και ας πέρασε μισός αιώνας από τη διοργάνωση του 16ου Διεθνούς Αστροναυτικού Συνεδρίου στη χώρα μας!

Το συνέδριο είχε προγραμματισθεί να συνέλθει μεταξύ 12ης και 18ης Σεπτεμβρίου 1965 στο ξενοδοχείο Χίλτον, η δε πανηγυρική έναρξή του το μεσημέρι της Δευτέρας 12 Σεπτεμβρίου παρουσία του έλληνα άνακτα Κωνσταντίνου στο Ηρώδειο. Είχε προβλεφθεί διαστημική έκθεση στο Ζάππειο και στον χώρο της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης αποτελούμενη από θαλαμίσκους πτήσεων, τεχνητούς δορυφόρους, ομοιώματα διαστημοσκαφών, μικρούς και μεγάλους πυραύλους, κατευθυνόμενα βλήματα, σκάφανδρα κοσμοναυτών, κάρτες και διαγράμματα τροχιών, φωτογραφίες και σεληνογραφίες ληφθείσες υπό του αμερικανικού διαστημοπλοίου Ranger-8 και του Αρη διά του Μariner-4. Επίσης, προβλεπόταν έκθεση ελληνικής επιστημονικής και εκλαϊκευμένης βιβλιογραφίας σχετικά με τη συμβολή της αρχαίας αλλά και της νεότερης Ελλάδας στην πρόοδο ερευνών του Διαστήματος. Μάλιστα, με έγγραφό της (ΑΠ 51/65) στις 20 Μαρτίου 1965 η Πανικαριακή Αδελφότης Αθηνών απευθυνόμενη στον υπουργό Εξωτερικών Σταύρο Κωστόπουλο ζητούσε εκφράζοντας «τον πόθον ολοκλήρου της νήσου Ικαρίαςόπως εις τας εορταστικάς εκδηλώσεις, αίτινες προγραμματίζονται επί τη ευκαιρία του εν Αθήναις συνερχομένου 16ου Διεθνούς Αστροναυτικού Συνεδρίου,συμπεριληφθή και η Ικαρία», λόγω γενομένου περί του «ωραίου και παναρχαίου Μύθου του Ικάρου» και «εκδήλωσιν τιμής προς το Ελληνικόν Πνεύμα» (όπ.π.).

Για την κάλυψη δαπανών του συνεδρίου, ειρήσθω εν παρόδω, είχε προβλεφθεί και εγκριθεί το ποσό του 1,3 εκατ. δραχμών, ενώ υπηρεσίες τους εντός του συνεδριακού χώρου είχαν αναλάβει με δικές τους δαπάνες η Τράπεζα της Ελλάδος, ο ΟΤΕ (εγκατάσταση έκτακτων τηλεφωνικών συνδέσεων), ο ΕΟΤ, τα ΕΛΤΑ (με την κυκλοφορία νέου γραμματοσήμου) και η ΕΙΡ (Ελληνική Ραδιοφωνία), η οποία διά του γενικού διευθυντή της Σ. Πεπονή είχε θέσει «εις διάθεσιν της Ελληνικής Αστροναυτικής Εταιρείας επί μίαν ώραν μηνιαίως εκ του προγράμματος της ΕΙΡδιά ραδιοφωνικά συμπόσια» (ΕΑΕ, ΑΠ 504, 29 Απριλίου 1965).

Γλώσσες του συνεδρίου είχαν ορισθεί η αγγλική, η γαλλική και η ρωσική και είχαν αιτηθεί θέσεις 12 μεταφραστών αλλά και εθελοντών «φοιτητριών κατά προτίμησιν αρίστης εμφανίσεως» για την υποδοχή των συνέδρων και λειτουργίας τους εφεξής κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ως συνδέσμων με την οργανωτική επιτροπή. Από την ανάγνωση της πυκνής αλληλογραφίας των διοργανωτών του συνεδρίου με τα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας προκύπτει ανάγλυφη η αγωνία της Αεροναυτικής Εταιρείας για την άρτια διοργάνωση του συνεδρίου, συνεκτιμωμένης της «κολοσσιαίας» σημασίας, όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν, για την παγκόσμια προβολή της Ελλάδας και του τουρισμού της από ένα διεθνές συνέδριο με μια θεματική που συνδεόταν άμεσα με το αρχαίο παρελθόν της και την ελληνική μυθολογία. Στο ταξιδιωτικό πρακτορείο Αctravel Co στην Πανεπιστημίου 6 είχαν ανατεθεί όλες οι εργασίες γραμματειακής υποστήριξης και ζητημάτων που συνδέονταν με τη φιλοξενία των ξένων συνέδρων στη χώρα μας.

Οι πολωνοί σύνεδροι

Βεβαίως, με τον Ψυχρό Πόλεμο στο απόγειό του, ένα συνέδριο όπως αυτό (το αμέσως προηγούμενο είχε διεξαχθεί στη Βαρσοβία, καθόλου τυχαία επιλογή) είχε σταθεί αφορμή και για άλλου τύπου παρενέργειες, όπως διαπιστώνεται από την ανάγνωση της υπηρεσιακής αλληλογραφίας του ΥΠΕΞ με τις ελληνικές πρεσβείες του ανατολικού κυρίως μπλοκ. Η χορήγηση θεωρήσεως εισόδου (visa) σε αστροφυσικούς κομμουνιστικών κρατών (για επιφανείς κοσμοναύτες, όπως οι Σοβιετικοί Ιβάνοβιτς και Λεόνοφ, κατόχους διπλωματικών διαβατηρίων δεν ετίθετο ζήτημα) αποδείχθηκε μια δυσχερής και χρονοβόρα διαδικασία, ιδιαίτερα στην περίπτωση της πολωνικής αντιπροσωπείας υπό τον καθηγητή Μιχαήλ Λουντς, πρόεδρο της Πολωνικής Αστροναυτικής Εταιρείας, που ως τις 31 Αυγούστου 1965 δεν είχε καταφέρει να λάβει έγκριση εισόδου, παρά τη θερμή υποστήριξη της ελληνικής υποψηφιότητας που είχε παράσχει η Πολωνία έναν χρόνο νωρίτερα στο συνέδριο της Βαρσοβίας και τη δέσμευσή της να αποστείλει «με συμφέροντας οικονομικούς όρους εκ Πολωνίας μεταφραστές διεθνούς κλάσεως» (Ελληνική Αστροναυτική Εταιρεία ΑΠ 1640, 31 Αυγούστου 1965). Στο ίδιο έγγραφο με την ένδειξη του κατεπείγοντος ο γενικός γραμματέας της εταιρείας Η. Πετρόπουλος επεσήμαινε στο ΥΠΕΞ τον κίνδυνο ότι «εάν αποκλεισθή η Πολωνική Αντιπροσωπεία,τότε απλούστατα δεν θα υπάρχουν μεταφρασταί,το μεταφραστικόν σύστημα θα καταρρεύση και το 16ον Διεθνές Αστροναυτικόν Συνέδριον θα αποτύχη κατά τρόπον παταγώδη και αυτόχρημα εξευτελιστικόν...».

Πράγματι, έπειτα από οδηγία που εξεδόθη στις 2 Σεπτεμβρίου και συνεννοήσεις που μεσολάβησαν με τα υπουργεία Δημοσίας Τάξεως και Αμυνας εξεδόθησαν στις 7 Σεπτεμβρίου, πέντε μόλις ημέρες πριν από την έναρξη του συνεδρίου, 100 θεωρήσεις εισόδου αντιπροσωπειών ανατολικών χωρών (Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, ΕΣΣΔ, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία), με πολυπληθέστερη εξ όλων τη σοβιετική αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από 17 συνέδρους. Το διάστημα παραμονής όλων προβλεπόταν για 14 ημέρες και τούτο παρά την επιθυμία κάποιων να παραμείνουν περισσότερο στη χώρα.

Απαγόρευση εισόδου στους Ανατολικογερμανούς

Εκείνοι που συνάντησαν αξεπέραστες δυσκολίες ήταν οι τρεις ανατολικογερμανοί φυσικοί Ηoppe,Ρriese και Ρfaffe,οι οποίοι αρνούνταν να υποβάλουν σχετική αίτηση για έκδοσηTΤD (Τemporary Travel Documents) στο Διασυμμαχικό Γραφείο στο Βερολίνο όπου έδρευε και η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή και ασκούσαν πιέσεις ώστε να λάβουν έγκριση εισόδου στον αερολιμένα Αθηνών. Μάλιστα, σε εμπιστευτικό έγγραφο του ΥΠΕΞ προς την Ελληνική Αστροναυτική Εταιρεία ο τότε διευθυντής της αρμοδίας Γ΄ Πολιτικής Διευθύνσεως, πρέσβης Λ. Καυταντζόγλου, επεσήμαινε: «... την διαδικασίαν γνωρίζουν άριστα οι Ανατολικογερμανοί οίτινες,όμως,διά πολιτικούς λόγους ισχυρίζονται ότι δήθεν αύτη αποτελεί εμπόδιον εις τας μετακινήσεις των» (ΑΠ Γ 240-44, 20 Αυγούστου 1965). Σε συνημμένο δε υπηρεσιακό εσωτερικό σημείωμα καταρτιζόταν κατάλογος πολιτών κατοικούντων «εις ανατολικήν ζώνην κατοχής,εις τους οποίους απαγορεύεται η χορήγησις ταξιδιωτικών εγγράφων κατόπιν προτάσεως της Γερμανικής παρά τω ΝΑΤΟ Αντιπροσωπείας» (άνευ ΑΠ).

Εχοντας άλλωστε υπόψη του τη συγκεκριμένη οδηγία ο διευθυντής της Διευθύνσεως ΝΑΤΟ στο ΥΠΕΞ,πρέσβης Δ.Αβραμίδης,υπενθύμιζε από τον Ιούνιο ήδη του 1965 ότι «συμφώνως προς τας αποφάσεις του ΝΑΤΟ απαγορεύεται η εξ Ανατολικής Γερμανίας έλευσις ενταύθα επιστημόνων υπό την επίσημον επαγγελματικήν των ιδιότητα.Οθεν, δεν θα ήτο πολιτικώς σκόπιμος η συμμετοχή των τριών Ανατολικογερμανών εις το Αστροναυτικόν Συνέδριον των Αθηνών» (ΑΠ β16- 643).

ΒΗΜΑ