Το πολιτικό χρώμα των γονιδίων

The Guardian /  Tου Oliver James

Οταν παρουσιάστηκε στον κόσμο ο χάρτης του ανθρώπινου γονιδιώματος, το 2001, οι ψυχίατροι επένδυσαν μεγάλες ελπίδες σ’ αυτόν. Η ταυτοποίηση όλων των γονιδίων θα πρόσφερε σίγουρα μοριακή απόδειξη ότι η κύρια αιτία των ψυχικών ασθενειών είναι γενετική – κάτι που οι ψυχίατροι από πολύ καιρό πίστευαν. Οι φαρμακευτικές εταιρείες έτριβαν κι αυτές τα χέρια τους, αναλογιζόμενες την προοπτική τεράστιων κερδών από τα ειδικά φάρμακα για κάθε ιδιοσυγκρασία.

Ωστόσο, μία δεκαετία αργότερα, το πρόγραμμα του ανθρώπινου γονιδιώματος δεν απέφερε αυτά που περίμεναν οι ψυχίατροι: ξέρουμε τώρα ότι τα γονίδια παίζουν μικρό ρόλο στο γιατί ένα παιδί, μια κοινωνική τάξη ή μια εθνική ομάδα είναι συγκριτικά πιο πιθανό να υποφέρει από προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το αποτέλεσμα αυτό είχε προβλεφθεί από τον Κρεγκ Βέντερ, έναν από τους κύριους ερευνητές του προγράμματος. Οταν δημοσιεύτηκε ο χάρτης, είπε ότι, καθώς έχουμε μόνο 25.000 γονίδια, οι ψυχολογικές διαφορές δεν μπορούν να καθοριστούν σε σημαντικό βαθμό από αυτά. «Το περιβάλλον μας έχει κρίσιμη σημασία», συμπέρανε. Και, έπειτα από λίγα χρόνια εκτεταμένης γονιδιακής έρευνας, ακόμα και οι πιο σκληροπυρηνικοί γενετιστές άρχισαν να παραδέχονται δημόσια ότι δεν υπάρχουν «ειδικά» γονίδια για τη μεγάλη πλειονότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας.

Το κύριο άρθρο του τεύχους Φεβρουαρίου του Journal of Child Psychology and Psychiatry είχε τον τίτλο «I’s the environment, stupid!» («Είναι το περιβάλλον, ανόητε!»). Ο συγγραφέας, ο Εντμουντ Σουνιούγκα–Μπαρκ, σημείωσε ότι «οι σοβαροί επιστήμονες εστιάζουν τώρα όλο και περισσότερο στη δύναμη του περιβάλλοντος… Ολοι, εκτός από τους πιο φανατικούς γενετικούς ντετερμινιστές, έχουν αναθεωρήσει τις απόψεις τους».

Στο δικό του πεδίο, τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD, διαταραχή που παρατηρείται σε παιδιά), σημειώνει ότι «ακόμα και οι πιο εκτεταμένες και περιεκτικές γονιδιακές έρευνες που έχουν γίνει, δεν μπορούν να εξηγήσουν παρά ένα πολύ μικρό ποσοστό της έκφρασης της διαταραχής». Τα γονίδια δεν εξηγούν σχεδόν καθόλου γιατί μερικά παιδιά έχουν ADHD και άλλα όχι.

Αυτό έγινε φανερό πρόσφατα σε μια μελέτη από την Ανίτα Θάπαρ, του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ. Παρ’ όλο που στόχος της ήταν να αποδείξει πως η ADHD είναι γενετική νόσος, στην πραγματικότητα απέδειξε το αντίθετο. Μόνο το 16% των παιδιών με ADHD στη μελέτη της είχαν τον συνδυασμό των γονιδίων που ισχυριζόταν ότι προκαλούν τη νόσο

Μια άλλη θεωρία ήταν ότι τα γονίδια συμβάλλουν στο να είναι κανείς ευάλωτος. Για παράδειγμα, ορισμένοι πίστευαν ότι οι άνθρωποι με μια συγκεκριμένη παραλλαγή γονιδίων ήταν πιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη αν είχαν υποστεί κακοποίηση στα παιδικά τους χρόνια. Και αυτό επίσης φαίνεται απίθανο τώρα. Μια ανάλυση σε 14.250 ανθρώπους έδειξε ότι εκείνοι με την παραλλαγή δεν διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης. Ούτε ήταν πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη όταν η γονιδιακή παραλλαγή συνδυαζόταν με κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία.

Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι γυναίκες και φτωχότεροι πολίτες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη απ’ ό,τι οι άνδρες και οι πλούσιοι. Οταν το DNA εξετάζεται σε μεγάλα δείγματα, ούτε οι γυναίκες ούτε οι φτωχοί εμφανίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τη γονιδιακή παραλλαγή.

Η πολιτική σκοπιμότητα μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης δεν έχουν έως τώρα αναφερθεί επαρκώς στον μικρό ρόλο των γονιδίων. Η πολιτική Δεξιά πιστεύει ότι τα γονίδια εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί οι φτωχοί είναι φτωχοί, καθώς και γιατί έχουν διπλάσια πιθανότητα από τους πλούσιους να αρρωστήσουν ψυχικά. Γι’ αυτούς, οι φτωχοί είναι γενετική λάσπη, που κατακάθεται στον πάτο της γενετικής δεξαμενής.

Γράφοντας το 2000, ο πολιτικός επιστήμονας Τσαρλς Μάρεϊ έκανε μια βιαστική πρόβλεψη, για την οποία ίσως έχει μετανιώσει. «Η ιστορία της ανθρώπινης φύσης, όπως αποκαλύπτεται από τη γενετική και τη νευρολογία, θα είναι πολιτικά συντηρητική». Οι φτωχοί Αμερικανοί θα αποδεικνυόταν ότι έχουν σημαντικές γονιδιακές διαφορές από τους εύπορους. «Αυτό δεν είναι αδιανόητο. Είναι μάλλον αληθινό». Αποδεικνύεται ότι είναι σίγουρα ψευδές.

Αντίθετα, το σχέδιο του ανθρώπινου γονιδιώματος προσφέρει επιστημονική βάση στην πολιτική Αριστερά. Η παιδική κακοποίηση, η οικονομική ανισότητα και ο ακραίος ατομικισμός φαίνεται να αποτελούν τους κύριους παράγοντες των ψυχικών διαταραχών. Και οι στηριγμένες από το κράτος παρεμβάσεις, όπως αυτές που συντελούν στη μείωση των ανισοτήτων, είναι οι πιο ενδεδειγμένες λύσεις.