Το νερό που σκοτώνει

Επιμέλεια: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΖΑΒΑΡΑ

Πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες μια πρωτοβουλία με διεθνή υποστήριξη δημιουργούσε στο Μπανγκλαντές υποδομή υδροδότησης για να μπορούν εκατομμύρια άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό. Σήμερα περίπου 20 εκατομμύρια κάτοικοι του Μπανγκλαντές κινδυνεύουν από νερό μολυσμένο με αρσενικό, αφού εκείνη η πρωτοβουλία, αντί να δώσει μια λύση, προκάλεσε τεράστια καταστροφή.

Η αρχή της κρίσης μάς γυρίζει πίσω στη δεκαετία του 1970, όταν σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά προβλήματα από την κακή ποιότητα του νερού, που προκαλούσε διαρροϊκά επεισόδια αποτελώντας την κύρια αιτία θανάτου των παιδιών στο Μπανγκλαντές (περίπου 250 χιλιάδες θάνατοι τον χρόνο), έγινε μεγάλη επένδυση προκειμένου να δημιουργηθούν πηγάδια και αγωγοί που θα έφερναν το καθαρό νερό στα νοικοκυριά, τα οποία μέχρι τότε εξαρτώνταν από τα βρώμικα επιφανειακά νερά.

Ομως η προσπάθεια που μεθοδεύτηκε και προωθήθηκε από τα Ηνωμένα Εθνη και την Παγκόσμια Τράπεζα θα αμαυρωνόταν από μια μοιραία εξέλιξη. Εξειδικευμένες έρευνες απέκλεισαν την παρουσία πολλών επικίνδυνων ρυπαντών αλλά το νερό δεν εξετάστηκε για αρσενικό, του οποίου συγκεντρώσεις δημιουργούνται με φυσικές διαδικασίες στα δέλτα των ποταμών Γάγγη και Βραχμαπούτρα. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 διαπιστώθηκε ότι περίπου τα μισά από τα 10 εκατομμύρια πηγάδια είχαν συγκεντρώσεις αρσενικού και το Μπανγκλαντές αντιμετώπιζε ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έκανε λόγο για «τον μεγαλύτερο μαζικό δηλητηριασμό ενός ολόκληρου πληθυσμού, που καταγράφηκε ποτέ στην ιστορία... Η κλίμακα της περιβαλλοντικής καταστροφής είναι μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη και ξεπερνά εκείνη στο Μποπάλ της Ινδίας το 1984 και στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας το 1986».

Μελέτες, που ακολούθησαν, προβλέπουν με τον πλέον τραγικό τρόπο ότι ένα στα 10 άτομα που πίνει νερό από τα μολυσμένα πηγάδια θα πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα, της ουροδόχου κύστης ή του δέρματος. Αν και οι καταστάσεις αυτές αναπτύσσονται και γίνονται εμφανείς μέσα σε δεκαετίες, από το 2004 περίπου 3.000 άνθρωποι τον χρόνο πεθαίνουν από καρκίνους που συνδέονται με τη μόλυνση από αρσενικό.

Από τον εντοπισμό του προβλήματος στη δεκαετία του '90 οργανώσεις όπως η Unicef προώθησαν νέες πρωτοβουλίες για την εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών, όπως η συλλογή του νερού της βροχής και ο καθαρισμός και το φιλτράρισμα των επιφανειακών υδάτων. Σιγά αλλά σταθερά περιορίζονται οι οικογένειες που εκτίθενται υποχρεωτικά στο μολυσμένο νερό. Οπως εξήγησε στον «Independent» ειδικός της Unicef, «οι συνέπειες στην υγεία ποικίλλουν. Οι κακώσεις στο δέρμα που προκαλεί το αρσενικό είναι αναγνωρίσιμες από τους χωρικούς, αλλά ο καρκίνος και οι καρδιαγγειακές παθήσεις δεν είναι εύκολα εντοπίσιμες όχι μόνο από τους ίδιους τους πάσχοντες αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ούτε από κάποιους ειδικούς».

Η κυβέρνηση του Μπανγκλαντές και αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών ετοίμασαν μια νέα έκθεση που καλεί στην ανάληψη άμεσης δράσης για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα τόσο από το πόσιμο νερό όσο και από την άρδευση καλλιεργειών, όπως εκείνη του ρυζιού με μολυσμένο νερό.

Κατάρα

Οσο για το αν είναι εύκολο να ενημερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί ο απλός κόσμος για το μέγεθος του προβλήματος; Οι κακώσεις που προκαλεί στο δέρμα ο δηλητηριασμός με αρσενικό στην πραγματικότητα αποτελεί ένα πρώτο σημάδι σοβαρών και ίσως μοιραίων κάποτε προβλημάτων υγείας. Ομως οι ίδιες αυτές κακώσεις αποτελούν «στίγμα» για τις κλειστές κοινωνίες στο Μπανγκλαντές, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, όπου πολλοί άνθρωποι τις θεωρούν συνέπεια κάποιας... «κατάρας» και καταδικάζουν σε κοινωνικό αποκλεισμό τους... καταραμένους!

Συνήθως όταν μιλάμε για ρύπανση, το μυαλό μας πηγαίνει σε ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο περιβάλλον. Στην περίπτωση του Μπανγκλαντές, σύμφωνα με υδρογεωλογική μελέτη που έγινε έπειτα από εντολή της Παγκόσμιας Τράπεζας και χρηματοδοτήθηκε από τη Βρετανία (British Department for International Development) και όχι μόνο -έχουν γίνει μελέτες και από πολλά πανεπιστήμια- το αρσενικό βρίσκεται στους γεωλογικούς σχηματισμούς και έχει διαλυθεί στο νερό κάτω από φυσικές διαδικασίες. Τα ιζήματα που βρίσκονται στην περιοχή περιέχουν αρσενικό, το οποίο «εμπλουτίζει» το νερό στο πέρασμά του από τους σχηματισμούς αυτούς. Η φυσική ύπαρξη του αρσενικού σημαίνει ότι το έδαφος, το επιφανειακό και το υπόγειο νερό είναι «πλούσια» στο στοιχείο αυτό. Οπως εκτιμάται, το αρσενικό υπήρχε στο υπόγειο νερό λόγω χρόνιας συσσώρευσής του, ενώ οι δηλητηριάσεις ξεκινούν τα τελευταία τριάντα χρόνια που ανοίχτηκαν τα πηγάδια.

Αλλοι ερευνητές δεν πιστεύουν ότι το δηλητηριώδες αρσενικό προέρχεται από τους γεωλογικούς σχηματισμούς. Το επιχείρημα που προβάλλουν είναι ότι η συγκέντρωσή του στο έδαφος του Μπανγκλαντές, όπου παρατηρείται τέτοια καταστροφή, είναι μικρότερη από άλλες περιοχές, όπως π.χ. στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, που παρ' όλα αυτά το αρσενικό δεν εμφανίζεται σε επικίνδυνες ποσότητες στο υπόγειο νερό. Πρόκειται λοιπόν για πρόσφατη φυσική διαδικασία ή μήπως έχει αλλάξει η χημεία του νερού λόγω υπεράντλησης; Μήπως πάλι πρόκειται για συνέπεια της αλόγιστης χρήσης λιπασμάτων ή άλλων αγροχημικών προϊόντων; Ο ακριβής μηχανισμός δεν έχει για την ώρα εντοπιστεί και απαιτούνται περισσότερες γεωχημικές και υδρογεωλογικές μελέτες και συνυπολογισμός πολλών παραγόντων, ώστε να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα.

πηγη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ