Η ποιότητα ζωής του επαναστάτη

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΛΙΑΚΟΥ

«Ως πότε παλικάρια να ζούμεν στα στενά,

Mονάχοι σα λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά;

Σπηλαίς να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,

Nα φεύγωμ' απ' τον Kόσμον, για την πικρή σκλαβιά.

Nα χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα, και Γονείς,

Tους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς.

Καλλιώναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή,

Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, και φυλακή.

Τι σ' ωφελεί αν ζήσης, και είσαι στη σκλαβιά,

Στοχάσου πως σε ψένουν καθ' ώραν στη φωτιά.

Βεζύρης, Δραγουμάνος, Aφέντης κι αν σταθής,

O Tύραννος αδίκως σε κάμει να χαθής.

Δουλεύεις όλ' ημέρα, σε ό,τι κι αν σοι πη,

Kι αυτός πασχίζει πάλιν, το αίμα σου να πιη».

Ρήγας Φεραίος, «Θούριος ήτοι Oρμητικός Πατριωτικός Υμνος»

Το έργο γράφτηκε το 1797. Ο Ρήγας συνελήφθη την ίδια χρονιά στην Τεργέστη. Οι αυστριακές Αρχές τον παρέδωσαν στους Οθωμανούς κι εκείνοι τον φυλάκισαν, τον βασάνισαν, τον στραγγάλισαν και τον πέταξαν στον Δούναβη. 

 

Η ιχνογραφία της υπόθεσης του Ρήγα είναι τυπική του δράματος του νεότερου Ελληνισμού. Οι Αυστριακοί, ως «εκσυγχρονισμένοι» Ούννοι, περνούν τις αλυσίδες στον ιδεαλιστή Ελληνα και τον παραδίδουν στον Ασιάτη ομόλογο και συγγενή τους για τα περαιτέρω. Το σύντομο πέρασμα του Ελληνος από τον κόσμο μας δεν αφήνει κάτι άλλο πίσω του παρεκτός Ελευθερία, Αρετή, Εμπνευση και Αλήθεια.

Μπορεί αυτό το τραγούδι, που αποτέλεσε μία από τις πρώτες θρυαλλίδες της πυρκαγιάς του 1821, να το έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ, ώστε να μην έχουμε δώσει ποτέ σημασία στη στιχοπλοκή του, αξίζει όμωσ να το πράξουμε με τα μάτια του αδαούς. Αν διαβάσουμε κάτι σαν να μην το γνωρίζουμε, μπορούμε να το αποκρυπτογραφήσουμε καλύτερα. Ο Θούριος είναι πρωτίστως ένα κάλεσμα σε βίαιη, ένοπλη επανάσταση και ελεύθερο βίο (δεν ταυτίζονται τα δύο προαναφερθέντα). Μερικοί από τους στίχους του αποτελούν τις πρώτες συγκροτημένες αναλύσεις της έννοιας «ποιότητα ζωής» μετά την κλασική γραμματεία.

Η ποιότητα ζωής έχει συνδεθεί στον νου της μάζας (όπως τη θέλουν οι κατά καιρούς χειριστές της) με την ευμάρεια, την τρυφηλότητα, την άνεση, την αμεριμνησία του κορεσμού, τον πλούτο. Αν ρωτήσουμε κάποιον από τους πολλούς εφήμερους ανθρώπους πώς έχει δομήσει στον νου του αυτή την ποιότητα στη ζωή, πιθανότατα να κάνει μνεία σε... αξίες όπως ιδιωτικό τζετ, έπαυλις, ατέλειωτα ταξίδια στην αλλοδαπή και παραμονή σε πολυάστερα ξενοδοχεία, βρώση απλησίαστων σε κόστος εδεσμάτων κ.λπ. Η «ποιότητα ζωής» της νεωτερικότητας είναι ένα δείπνο μαζί με τον Κροίσο, μια νύχτα με τη Σαλώμη, μια εβδομάδα σε ρωμαϊκή έπαυλη, ένα δώρο από τον Μίδα.

 

  Κι όμως, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η έντονη γεύση της ελευθερίας. Οποιο κόστος κι αν έχει, όση υλική - σωματική φθορά κι αν προκαλέσει, τα αξίζει.  

 

Ο Ρήγας με το προσωπικό του παράδειγμα απέδειξε ότι δεν ήταν λογάς, εντυπωσιοθήρας, δημαγωγός της σειράς προς ίδιον όφελος. Είχε ένα μήνυμα προς τον κόσμο και επιδίωκε να το περάσει με τραγούδι, με ρυθμό, με κείμενα, με χάρτες, με αίμα (το δικό του).

Πώς αξίζει κάποιος να διάγει τον βίο του; 

 

Πόσο νόημα έχει η ποσότητα των αναπνοών και των δευτερολέπτων έναντι της ανεκτίμητης ελευθερίας και της διεκδίκησής της;  

 

Δεν χρειάστηκαν και τόσες κουβέντες για το πει: «Καλλιώναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, και φυλακή».
 

Ο άνθρωπος δεν είναι άνους, άψυχος, ηθικά εξουδετερωμένος οργανισμός, ώστε να αισθάνεται πληρότητα μέσω της κατανάλωσης ύλης και της ικανοποίησης αισθήσεων. Επιδιώκει και κάτι περισσότερο, μεγαλύτερο, υψηλότερο, φαινομενικά απρόσιτο, αλλά εν τέλει μοιραίο: 

 

Την ένωσή του με το Εν, τον Θεό. Αυτή η ένωση, όμως, είναι μια αντίδραση που καθίσταται εφικτή μόνο αν υπάρχει το «οξυγόνο» της. Αυτό το οξυγόνο ταυτίζεται με τον άνεμο της ελευθερίας που πνέει εντός των ενάρετων ανθρώπων, εκείνων που την αποζητούν με καθαρή καρδιά και ειλικρινή διάθεση.

Το ευ ζην (πολλώ δε μάλλον το αιωνίως ζην της υστεροφημίας) δεν μπορεί να το προσφέρει στον άνθρωπο κάποιος τραπεζικός λογαριασμός αλλά το απόθεμά του σε ήθος και η πίστη του σε κάτι ανώτερο από τις στιβάδες του χρυσίου που είθισται να βρίσκεται στα θησαυροφυλάκια τυραννικών μορφών, που συντονίζονται στις πολύ χαμηλές συχνότητες της απληστίας.