Κρίση του δυτικού πολιτισμού

Γράφει ο ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ

Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Εδώ και μερικούς μήνες η λεγόμενη ελληνική κρίση στην Ευρώπη εμφανίζει το πραγματικό της πρόσωπο που δείχνει πως η κρίση δεν είναι δυστυχώς μιας μικρής και ελέγξιμης μονάδας όπως η Ελλάδα, αλλά πρόκειται για μια βαθειά κρίση της Ευρώπης, θα λέγαμε μάλιστα πως πρόκειται για μια βαθύτερη κρίση της Δύσης όχι μόνο ως οικονομίας αλλά κυρίως ως πολιτισμού. 

Η ευρωπαϊκή κρίση εκδηλώνεται τώρα σε μεγάλες μονάδες του ευρωπαϊκού συστήματος οικονομίας και πολιτικής όπως είναι η Ιταλία και η Ισπανία που αποτελούν την τρίτη και την τέταρτη μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης, πράγμα που σημαίνει πως αν η Ευρώπη περάσει τον Ρουβίκωνα, δηλαδή καταρρεύσει η οικονομία της Ιταλίας και της Ισπανίας με προσφυγή στο μηχανισμό στήριξης, η ευρωζώνη πιθανότατα τελειώνει, οι ευρωπαϊκές χώρες επιστρέφουν στα αρχικά τους νομίσματα και το μεταπολεμικό πείραμα ενοποίησης της Ευρώπης ως ζώνης ειρήνης, συνεργασίας, ανάπτυξης και προόδου θα απειληθεί με ένα άδοξο και με απρόβλεπτες συνέπειες για το σύστημα οικονομίας και ασφάλειας τέλος.

Oμως το ενδεχόμενο ενός ντόμινο εξελίξεων στην Ευρώπη θα μπορούσε να μετατραπεί σε χιονοστιβάδα, για να μην πούμε Aρμαγεδδώνα σε ολόκληρο το δυτικό σύστημα πολιτικής και οικονομίας που δεν είναι απλά αυτό που λέγαμε την περίοδο του ψυχρού πολέμου «η Δύση» με την έννοια της Δ. Ευρώπης και της Β. Αμερικής, αλλά δυτικό σύστημα είναι πλέον ως οικονομία και πολιτική σχεδόν ολόκληρος ο κόσμος όπου η οικονομία της αγοράς και ο καπιταλισμός εμφανίζονται να είναι επιλογές σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλων και παντού τουλάχιστον διακηρυκτικά, ενώ η Κίνα και η Ρωσική Ομοσπονδία διατηρούν στο πολιτικό επίπεδο τις σχετικές αποστάσεις τους χωρίς να συγκρούονται με τη Δύση και κυρίως τις ΗΠΑ.

Θα έλεγε κανείς ότι μετά την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος, το τέλος του κομμουνισμού και την πτώση του διπολικού συστήματος παγκόσμιας ισορροπίας, ο πόλεμος έμεινε ακυβέρνητος βορά στις ορέξεις των απρόσωπων και αδυσώπητων αγορών και με τις ΗΠΑ να εμφανίζονται ως παγκόσμιος ηγεμόνας και στην πραγματικότητα δεν αφήνει καμία σταθερότητα στο διεθνές σύστημα, ενώ με την αλαζονεία και τις εγγενείς αδυναμίες τους επιτείνουν το χάος, εντείνουν την παγκόσμια ακυβερνησία, προκαλούν ανασφάλεια, ενώ η εικόνα του κόσμου μέρα με τη μέρα γίνεται δραματικότερη.

Ποιες οι ρίζες του σημερινού παγκόσμιου δράματος. Οι άνθρωποι πολέμησαν ως κράτη, ως έθνη και ως συνασπισμοί χωρών, αιματοκύλησαν την ανθρωπότητα στον εικοστό αιώνα, προβάλλοντας το θεωρητικό επιχείρημα της ιδεολογίας και κοσμοθεωρίας ενός καλύτερου και δικαιότερου κόσμου. Ο σοσιαλισμός και ο καπιταλισμός ως κομμουνιστική προοπτική ή ως δημοκρατική πραγματικότητα ήσαν μεγάλες προσδοκίες του σύγχρονου κόσμου.  

Ο σοσιαλισμός με την κομμουνιστική ουτοπία χάθηκε στη δίνη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. 

Ο καπιταλισμός και η δημοκρατία ως φιλελευθερισμός και οικονομία της αγοράς διέρχονται μια βαθειά κρίση που εκδηλώνεται ως παγκόσμια κρίση των αγορών και που σαφώς δεν είναι οικονομική ούτε καν μόνο πολιτική, είναι βαθύτατα πολιτισμική, εγγίζει το σύστημα αξιών του δυτικού πολιτισμού όπως οικοδομήθηκε πριν τριακόσια χρόνια με το διαφωτισμό, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου αλλά και τις ελευθερίες όπου προτεραιότητα εν τέλει πήρε η ελευθερία της αγοράς, ένα δομικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος.  

Η σύγχρονη κρίση είναι κρίση αξιών που αποτυπώνεται στο μοντέλο οργάνωσης ζωής του «Δυτικού Ανθρώπου» δηλαδή ενός ασύδοτου καταναλωτισμού υλικής ευημερίας και προτεραιότητας στην οικονομική αύξηση, ασύδοτη ανάπτυξη έναντι του πολιτισμού ως πνευματικότητας και ως ποιότητας ζωής.

Να ήταν μόνο αυτό, δηλαδή η παγκόσμια ανισορροπία μεταξύ πολιτισμού και υλικής ευημερίας αλλά βιώνουμε και το κλιμακούμενο φαινόμενο της συσσώρευσης πλούτου σε ολοένα και λιγότερους, ενώ η φτώχεια και η εξαθλίωση των πολλών πολλαπλασιάζεται με γεωμετρική πρόοδο. Η ανισότητα, η αδικία και η βάναυση λειτουργία των ανεξέλεγκτων απροσδιόριστων και αόρατων αγορών μαζί με την πολιτική ακυβερνησία της Ευρώπης και του κόσμου χαρακτηρίζουν την ανατολή του εικοστού πρώτου αιώνα, χαράσσουν αρνητικές προοπτικές για τον κόσμο που έρχεται. 

Ο εικοστός αιώνας ήταν ο αιώνας όχι μόνο των προσδοκιών, των επαναστάσεων και του ονείρου, αλλά και ο αιώνας της κερδοσκοπίας, της κερδοφορίας, κυρίως της ψεύτικης ευημερίας της οποίας την απατηλή προοπτική πληρώνουμε σήμερα.