Η θανατική ποινή είναι φόνος?

ΑΡΘΡΟ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του UMBERTO ECO / THE NEW YORK TIMES

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, στη Βιρτζίνια, η Τερέζα Λιούις εκτελέστηκε με θανατηφόρο ένεση. Ουδείς θα τιμωρηθεί για τη δολοφονία της, επειδή είχε καταδικαστεί νομίμως σε θάνατο. Είχε οργανώσει τη δολοφονία του συζύγου της και του θετού γιου της - κάτι που βεβαίως είναι αντίθετο με τον νόμο-, ενώ εκείνοι που τη σκότωσαν το έκαναν με την ευλογία των Αρχών.

Θα έπρεπε ίσως να επαναδιατυπώσουμε την Εκτη Εντολή ως εξής: «Ου φονεύσεις άνευ αδείας». Στο κάτω-κάτω, επί αιώνες λατρέψαμε τις σημαίες που έφεραν οι στρατιώτες, οι οποίοι στον πόλεμο είχαν την άδεια να σκοτώνουν, όπως ακριβώς και ο Τζέιμς Μποντ.

Και σήμερα ο ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ έχει, σύμφωνα με πληροφορίες, ανταποκριθεί στις εκκλήσεις από τη Δύση για επιείκεια υπέρ μιας γυναίκας που φέρεται να έχει διαπράξει μοιχεία και έχει καταδικαστεί σε θάνατο διά λιθοβολισμού. Η εκτέλεση της ποινής έχει ανασταλεί, αλλά οι ιρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι παραμένει σε ισχύ λέγοντας στην πραγματικότητα: Διαμαρτύρεστε επειδή θέλουμε να σκοτώσουμε νόμιμα μια ιρανή γυναίκα, όταν εσείς σκοτώνετε νόμιμα μια Αμερικανίδα;

Μια πρώτη αντίδραση στη λογική του Αχμαντινετζάντ είναι ότι η Αμερικανίδα σχεδίασε τη δολοφονία του συζύγου της, ενώ η Ιρανή, η Σακινέχ Μοχαμάντι Αστιάνι, ήταν απλώς άπιστη στον άνδρα της. Και η Αμερικανίδα πέθανε χωρίς να πονέσει, ενώ η Ιρανή κινδυνεύει να πεθάνει με έναν άγριο τρόπο. 

Μια απάντηση τέτοιου είδους υποδηλώνει δύο πράγματα: ότι ενώ μια άπιστη σύζυγος θα έπρεπε να τιμωρηθεί με ένα διαζύγιο χωρίς διατροφή, είναι αποδεκτό να τιμωρείς μια δολοφόνο με τη θανατική ποινή- εφόσον ο τρόπος της εκτέλεσης δεν είναι πολύ οδυνηρός.

Αν η κρίση μας δεν ήταν τόσο νεφελώδης, θα έπρεπε ίσως να δούμε το ευρύτερο επιχείρημα: ότι ακόμη και οι δολοφόνοι δεν πρέπει να καταδικάζονται σε θάνατο, ότι οι κοινωνίες δεν πρέπει να σκοτώνουν τους πολίτες τους- ακόμη και αν η διαδικασία είναι σχετικά ανώδυνη. Πώς θα μπορούσαν οι πολίτες των δημοκρατικών χωρών να απαντήσουν στον ηγέτη μιας μάλλον μη δημοκρατικής χώρας όταν μας ζητάει να μην επικρίνουμε τη θανατική ποινή στο Ιράν- δεδομένου ότι ορισμένες δυτικές χώρες διατηρούν τη θανατική ποινή;

Η κατάσταση είναι μάλλον άχαρη και θα ήθελα να μάθω αν εκείνοι οι Δυτικοί- στους οποίους περιλαμβάνεται η πρώτη κυρία της Γαλλίας Κάρλα Μπρούνι-Σαρκοζί- που διαμαρτύρονται για τη θανατική ποινή στο Ιράν έχουν διαμαρτυρηθεί και για την ίδια ποινή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υποψιάζομαι ότι πολλοί δεν το έχουν κάνει. Οι Δυτικοί έχουν γίνει εντελώς αναίσθητοι μπροστά στον μεγάλο αριθμό νόμιμων εκτελέσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μας προξενεί ωστόσο φρίκη η ιδέα ότι μια γυναίκα μπορεί να πεθάνει με τόσο μαρτυρικό τρόπο στο Ιράν.

Δεν είμαι απαθής μπροστά σε αυτό: Οταν μου έστειλαν να υπογράψω μια έκκληση διαμαρτυρίας για τον λιθοβολισμό της Αστιάνι, την υπέγραψα αμέσως. Την ίδια στιγμή παρέβλεψα το γεγονός ότι η Τερέζα Λιούις από τη Βιρτζίνια θα οδηγούνταν σε εκτέλεση. Εμείς στη Δύση θα είχαμε άραγε διαμαρτυρηθεί το ίδιο αν η Αστιάνι είχε καταδικαστεί σε θάνατο με θανατηφόρο ένεση; Είμαστε αγανακτισμένοι με τον λιθοβολισμό ή με την εκτέλεση όσων παραβιάζουν την Εβδομη Εντολή- «Ου μοιχεύσεις»- και όχι την Εκτη; Δεν ξέρω, αλλά είναι γεγονός ότι οι ανθρώπινες αντιδράσεις είναι συχνά ενστικτώδεις και παράλογες.

Τον περασμένο Αύγουστο έπεσα επάνω σε έναν διαδικτυακό τόπο που περιέγραφε αρκετούς τρόπους για να μαγειρέψεις μια γάτα. Είτε επρόκειτο περί αστείου είτε για κάτι σοβαρό, οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων από όλον τον κόσμο ξεσηκώθηκαν. Λατρεύω τις γάτες. Είναι από τα λίγα πλάσματα που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα αφεντικά τους- αντιθέτως εκμεταλλεύονται τα αφεντικά τους με ολύμπιο κυνισμό- και η αγάπη τους για το σπίτι σκιαγραφεί μια μορφή πατριωτισμού. Ετσι θα επαναστατούσα αν μου έφερναν ένα πιάτο με γάτα ψητή. Από την άλλη πλευρά, θεωρώ τα κουνέλια το ίδιο χαριτωμένα με τις γάτες, αλλά δεν έχω κανέναν ενδοιασμό να τα φάω. Σκανδαλίζομαι που βλέπω σκυλιά να τρέχουν ελεύθερα σε κινεζικά σπίτια και να παίζουν με τα παιδιά, όταν όλοι γνωρίζουν ότι θα φαγωθούν στο τέλος της χρονιάς. Αλλά τα γουρούνια- ζώα ιδιαιτέρως ευφυή, όπως μου λένε- κυκλοφορούν στις φάρμες της Δύσης και ελάχιστοι άνθρωποι ανησυχούν για το γεγονός ότι προορίζονται για ζαμπόν. 

Τι μας αναγκάζει να θεωρούμε ότι ορισμένα ζώα δεν είναι για φάγωμα όταν τους δίνουμε ανθρώπινη μορφή, ενώ βρίσκουμε άλλα αξιολάτρευτα δημιουργήματα- μοσχαράκια, για παράδειγμα ή αρνάκια- εύγευστα;

Εμείς οι άνθρωποι είμαστε περίεργα πλάσματα, ικανοί να δώσουμε πολλή αγάπη αλλά και να επιδείξουμε τρομακτικό κυνισμό, έτοιμοι να προστατεύσουμε ένα χρυσόψαρο και να βράσουμε ζωντανό έναν αστακό, να συνθλίψουμε μια σαρανταποδαρούσα χωρίς τύψεις και να χαρακτηρίσουμε βάρβαρο τον φόνο μιας πεταλούδας. Ομοίως, υιοθετούμε διαφορετική στάση μπροστά σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις θανατικής ποινής- μας σκανδαλίζει η μία, ενώ κλείνουμε τα μάτια στην άλλη.

Μπαίνω καμιά φορά στον πειρασμό να συμφωνήσω με τον ρουμάνο συγγραφέα Εμίλ Μιχάι Σιοράν, ο οποίος υποστήριζε ότι η δημιουργία, από τη στιγμή που ξέφυγε από τα χέρια του Θεού, πρέπει να αφέθηκε στα χέρια ενός άλλου Δημιουργού: σε έναν αδέξιο μαστροχαλαστή, ίσως και λίγο μπεκρούλιακα, που έπιασε δουλειά έχοντας πολύ μπερδεμένες ιδέες στο μυαλό του.